تهران – كودك كيست و كارش چيست؟ بر اساس پيمان نامه حقوق كودك كسي كه كمتر از ۱۸ سال سن داشته باشد كودك به شمار مي آيد . بر اساس همين پيمان نامه ، كودك نه تنها نبايد كار كند بلكه بايد مورد حمايت قرار گرفته و تحصيل رايگان داشته باشد.
كودك كار كيست؟ ' اكبر يزدي'، يك فعال جمعيت دفاع از كودكان كار و خيابان در اين ارتباط مي گويد: هر بچه اي كه به دليلي از تحصيل باز ماند و مجبور شود به سبد خانواده كمك كند و يا قادر نباشد وارد عرصه تحصيل شود كودك كار به شمار مي آيد. بنا بر اين اگر بچه اي در منزل بچه داري كند نيز كودك كار به شمار مي آيد.
كودكان و كار آنها از دير باز و در جوامع قديم و سنتي نيز وجود داشتند اما در جامعه مدرن امروزي همراه با جهاني شدن و تغييرات اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي به نظر مي رسد كه بشر امروزي در رفاه بيشتري باشد اما باز هم كودكان كار را در پنهان و آشكار مشاهده مي كنيم كه با دستان كوچك كاري شان براي زندگي كردن تقلا مي كنند.
به گفته دكتر 'فرهاد اقطار ' سرپرست دفتر مداخله و بازتواني سازمان بهزيستي كل كشور در تعريف از كودكان كار به كودكان كار و خيابان اشاره مي كند و مي گويد : هنگامي كه از كودك كار و خيابان بحث مي شود بستگي به اين دارد كه اين كودك را در چه شرايطي كودك كار بناميم .
وي مي گويد : اگر از يك كودك كار، يك آدامس ۱۰۰ توماني را يكهزار تومان بخريم آنوقت آيا او را مي توان كودك كار ، ناميد ؟ پاسخ منفي است زيرا اين كودك ، در حال تكدي گري است .
اقطار در ادامه مي افزايد: اگر همين كودكي كه در خيابان آدامس مي فروشد، نيروي انتظامي را در خيابان ببيند، ممكن است از ترس گرفتار شدن آدامس ها را در جايي پنهان كند و تا اطلاع ثانوي چيزي نفروشد. در اين هنگام است كه وي را به جاي كودك كار ، كودك خياباني مي گويند.
بنا بر اين مشاهده مي كنيم كه اين موقعيت ها با چه ظرافتي با هم همپوشاني دارند .
دكتر ' فردوس قماش چي ' رييس موسسه آسيب هاي معاونت اجتماعي ناجا به نقل از سازمان جهاني كار مي گويد : هر سال ۲۵۰ ميليون كودك هشت تا ۱۴ سال از كودكي محروم مي شوند از اين تعداد ۱۲۰ ميليون نفر وارد بازار كار مي شوند كه ۶۱ درصد آنها در آسيا ، ۳۲ درصد در آفريقا و هفت درصد در آمريكاي لاتين بسر مي برند.
بر اساس اين اظهارات نتيجه گيري مي شود كه كشور ما نيز همگام با جهاني شدن از اين امر مستثني نيست و كودكان كار زيادي را در خود جاي داده است.
** اينكه وضعيت اين كودكان ( ترجيحا كودكان كار خيابان ) چگونه است، ميزگردي در خبرگزاري جمهوري اسلامي ( ايرنا ) برگزار شد.
در اين ميزگرد از دكتر ' حبيب الله فريد ' مدير كل دفتر پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي بهزيستي، دكتر ' فردوس قماش چي ' رييس موسسه آسيب هاي معاونت اجتماعي نيروي انتظامي، 'مانلي آقاخاني ' رييس بخش حمايت از كودكان يونيسف، زهرا بناساز 'مدير عامل انجمن حمايت از كودكان كار '، ' علي بني هاشمي ' و ' اكبر يزدي' دو فعال جمعيت دفاع از كودكان كار و خيابان نيز دعوت به عمل آمد كه متاسفانه دكتر فريد و خانم ها آقاخاني و بنا ساز حضور نيافتند.
يادآوري مي گردد كه ميزگرد ايرنا به مناسبت هفته بهزيستي پذيراي سه ميهمان ديگر از معاونت پيشگيري سازمان بهزيستي شامل دكتر ' كاظم نظم ده ' معاون پيشگيري ، دكتر سعيد براتي ' معاون پيشگيري و درمان اعتياد سازمان بهزيستي و دكتر ' فرهاد اقطار ' سرپرست دفتر مداخله و بازتواني سازمان بهزيستي كل كشور از بهزيستي بود كه در خصوص عملكرد اين معاونت نيز سخن گفتند كه در گزارش ديگري ارايه خواهد شد.
مشروح ميزگرد ايرنا در باره كودكان كار به شرح زير است :
** سوال: چه تعداد از كودكان در ايران كودكان كار محسوب مي شوند؟
اكبر يزدي فعال جمعيت دفاع از كودكان كار و خيابان در پاسخ به سووال گفت: بر اساس آمار رسمي حدود يك ميليون و ۴۵۰ هزار كودك كار در كشور بسر مي برند كه ۴۵۰ هزار نفر آنان كودكان خيابان به شمار مي آيند .
يزدي، در اين ارتباط تاكيد كرد كه كودك كار منحصر به خيابان نمي شود و بخش اعظمي از نيروي كار در كارگاه هاي كشور را كودكان كار تشكيل مي دهند .
وي در عين حال گفت: كودك كار به صورت رسمي در كشور، ورودي ندارد تا از آنان نيز آمار بدست آوريم اين در حالي است كه حتي در خصوص جمعيت معتادان از آنجا كه تعريف شان كاملا مشخص است مي توان آمار ارايه داد اما در مورد كودكان اينگونه نيست.
در اين ارتباط 'بني هاشمي' خطاب به خبرنگاران حاضر در اين نشست گفت كه آمارها را شما به ما بگوييد . ما ( سازمان هاي مردم نهاد ) كه آماري نداريم ؟
دكتر ' سعيد براتي ' معاون پيشگيري و درمان اعتياد سازمان بهزيستي، در واكنش به بني هاشمي اظهارداشت: در خارج از كشور اينگونه آمار ها را چه نهادهايي مي دهند ؟ اين آمار ها را NGO ها ( سازمان هاي مردم نهاد ) مثل جمعيت شما ( جمعيت دفاع از كودكان كار و خيابان ) مي دهند . ما ( بهزيستي ) كه آماري نداريم . شما چرا آمار نداريد؟
بني هاشمي در پاسخ به سووال دكتر براتي اظهار داشت: واقعيت دست من است ؟ آيا آمار دست من است ؟ ما چهار نفر داوطلب هستيم كه چهار ماه است كه اجاره مكان تشكلمان عقب افتاده است . بودجه دست من نيست .
در اين ميان يزدي ، ديگر فعال جمعيت دفاع از كودكان كار و خيابان ميانجي گري كرد و گفت : بخش آسيب هاي شهرداري سه سال قبل طرحي را در خصوص آمار كودكان خياباني ارايه دادند و به NGO ها اعلام كردند كه به ازاي هر بچه ۲۰ هزار تومان كه بعدا ۱۱ هزار تومان شد ، مي پردازد تا اين سازمان هاي مردم نهاد آمار كودكان كار را اعلام كنند . پيرو اين موضوع كارشناسان نيز طي بررسي هايي كه انجام دادند در رابطه با اجراي اين طرح اظهار داشتند كه از آنجا كه طرح ياد شده به يك بازده زماني مشخصي محدود مي شود ، آماري بيشتر از ۲۰ هزار كودك بدست نمي آيد و به همين علت بود كه NGO ها در اين طرح ، شركت نكردند .
وي به مشكلات NGO هاي فعال در موضوع كودكان كار اشاره كرد و گفت: ما ( NGOها ) الان هويت جدي نداريم. اين در حالي است كه كودكان كار برخلاف ساير اقشار جامعه - كه در صورت تضييع حقوق شان مي توانند اعتراض كنند - نمي توانند از حقوق خود دفاع كنند و به كمك بزرگتر از خودشان نياز دارند.
وي در ادامه گفت : متاسفانه جايگاه اين مدافعان ، در جامعه ، براي دفاع از حقوق كودكان كار صفر است و اگر هم كسي بخواهد براي دفاع از اين كودكان NGO داير كند با چالش هاي زيادي مواجه مي شود .
** چرا كودكان ، كار مي كنند ؟
هر چند عوامل متعددي در روي آوردن برخي از كودكان به كار دخيل است اما وزن فقر فرهنگي و فقر اقتصادي از عواملي بود كه در اين ميزگرد بيشتر از هر عامل ديگر سنگيني مي كرد .
دكتر ' فرهاد اقطار ' سرپرست دفتر مداخله و بازتواني سازمان بهزيستي كل كشور ، در اين ارتباط فقر فرهنگي را عامل مهمي در بروز كار كودكان عنوان كرد و اظهار داشت: ميزان درآمد ماهانه برخي از اين كودكان كار بالاتر از يك ميليون تومان است .
وي گفت: به عنوان مثال بر اساس بررسي هاي صورت گرفته ، انسان هاي فقير صد در صد معتاد نمي شوند . براساس اين بررسي ها ۴۷ درصد معتادان كشور نيز نه تنها فقير نبودند بلكه شغل نيز داشتند . پس نمي توان مشكل كودكان كار و روي آوردن آنان به كار را صرفا مشكل اقتصادي دانست.
يزدي در پاسخ به اظهارات اقطار گفت: تامين اجتماعي اعلام كرده است كه ۲۰۰ هزار كارگاه ثبت نشده در كشور وجود دارد. اين كارگاه ها پر از كودك كار است . شما آنوقت فقر فرهنگي را مطرح مي كنيد؟ وزارت رفاه نيز اعلام كرده است ۷ ميليون نفر زير خطر فقر در كشور زندگي مي كنند . بر اساس پيمان نامه حقوق كودك ، دولت موظف است به اين بچه ها خدمات ارايه دهد اما ما هر جا كه مي رويم مي گويند براي ما تعريف نشده است .
بني هاشمي نيز گفت : هرجا كه درآمد كمتر از هزينه باشد ، خانواده با بحران مواجه مي شود. اسطوره اي تحت عنوان پدر مي شكند و اهميت خانواده رو به عدد صفر پيش مي رود . سوال اينجا است كه آيا تربيت و اموزش در خانواده محلي از اعراب در اين وانفساي مشكلات اقتصادي دارد ؟ ما در مورد كودكان كار صحبت مي كنيم . اگر مي توانستيم با شعر مولوي و حافظ شكم آنها را سير كنيم چقدر خوب بود .اما موضوع اينجا است كه ما از فقر اقتصادي صبحت مي كنيم كه خانواده را با بحران مواجه كرده است .
وي در ادامه اضافه كرد: پدرهاي تمام ۵۷ كودكي كه كارشان موتور دزدي و كيف قاپي بود و به جمعيت ما مراجعه كرده بودند، بيكار بودند و اين بچه ها نيز در سنين مقطع راهنمايي ترك تحصيل كرده بودند .هنگامي كه مشكل و بحران اقتصادي در خانواده باشد، نخستين چيزهايي كه در سبد خانواده حذف مي شود همان آموزش و پس از آن بهداشت است .
بني هاشمي فعال جمعيت دفاع از كودكان كار و خيابان در خصوص سنگيني فشار روي اين بچه ها اظهار داشت : به عنوان مثال در حافظه لغات اين كودكان ميوه اي تحت عنوان ' آلبالو ' يا ' گيلاس' جايي ندارد و بايد همان طور كه دايناسورها را براي بچه ها تشريح مي كنيم بايد اين ميوه ها را نيز برايشان تشريح كنيم .
** كودكان كار خيابان از چه كساني بيشتر مي ترسند؟
بني هاشمي در پاسخ به اين سوال اظهار داشت: اين بچه ها از بهزيستي ، شهرداري و پليس مي ترسند . اين در حالي است كه حاميان جدي همين بچه ها هم دستگاه هاي ياد شده هستند . يكي از همين بچه ها ادعا كرده است كه در بهزيستي ، كتك خورده است و چهار روز هم او را نگاه داشته اند بدون اينكه اجازه تماس تلفني با مادرش را به او داده باشند .
وي در ادامه گفت : اين بچه از شهرداري مي ترسد به اين علت كه شهرداري در حين شيشه پاك كردن ، او را مي گيرد .
اين فعال جمعيت دفاع از كودكان كار و خيابان گفت : هنگامي كه از همان بچه پرسيدم كه براي چه از پليس مي ترسد !؟ وي اظهار داشت : از آنان ( شهرداري و بهزيستي ) ترسيدم از پليس نمي ترسم !
دكتر اقطار ' سرپرست دفتر مداخله و بازتواني سازمان بهزيستي كل كشور در اين ارتباط گفت : در زمان حاضر تعداد جرم ها در دنيا به ۲۰ جرم تقليل يافته است زيرا هر چقدر تعدد جرم ها زياد تر باشد ، دفاع كردن سيستم ، دچار مشكل مي شود . اگر اين كودكان را مجرم تلقي كنيم نه تنها از دست پليس بلكه از دست بهزيستي و شهرداري و ساير سازمان هاي خدماتي حمايتگر فرار مي كنند و مي ترسند.
قماش چي ، رييس موسسه آسيب هاي معاونت اجتماعي ناجا نيز در خصوص رويكرد ناجا در اين زمينه اظهار داشت: رويكرد ناجا از برخورد انتظامي به رويكرد اجتماعي تبديل شده است و هدف ما از تاسيس معاونت اجتماعي همين رويكرد پيشگيري اجتماعي از وقوع جرم است . تمام آسيب هاي اجتماعي در حوزه معاونت اجتماعي قرار مي گيرد كه نقشي ايجابي دارد و موضوعاتي از جمله كودكان كار در حوزه اين معاونت قرار دارند.
اين مقام مسوول در ناجا گفت : يكي از وظايف ناجا جمع آوري اين كودكان است كه پس از جمع اوري ، آنها را به بهزيستي تحويل مي دهد .
اينكه كودكان پس از تحويل به بهزيستي چه سرنوشتي پيدا مي كنند ، اقطار سرپرست دفتر مداخله و بازتواني سازمان بهزيستي كل كشور اظهار داشت كه بهزيستي تلاش مي كند تا سطح مهارت هاي زندگي اين كودكان را بالا ببرد وبه عبارت ديگر اقدامات پيشگيرانه در خصوص آنان انجام دهد .
وي با بيان اينكه اگر پيشگيري را ادامه ندهيم ، روند كودكان كار ادامه مي يابد ، گفت : مهارت هاي زندگي در سطح كودكان سنين پيش دبستاني و دبستاني مي تواند در كاهش كودكان كار موثر باشد كه در اين خصوص براي يك ميليون و ۳۰۰ هزار كودك سنين ياد شده مهارت هاي زندگي از سوي بهزيستي آموزش داده مي شود . اما اينكه چه تعدادي از اين كودكان را كودكان كار تشكيل مي دهند ، تفكيكي تا كنون صورت نگرفته است .
وي گفت: اين كودكان نه تنها خودشان بلكه خانواده هايشان نيز بايد تحت حمايت قرار گيرند . به عنوان مثال اگر پدر كودك بيكار است بايد تلاش شود تا وي نيز كاري پيدا كند و به طور كلي خانواده ، توانمند شود . اينكه اين كودكان جمع آوري شوند و بعد از آن رها شوند فايده اي ندارد .
** آيا كودكان كار تحت سيطره باندهاي مختلف هستند ؟
خانم قماش چي رييس موسسه آسيب هاي معاونت اجتماعي ناجا معتقد بود كه كودكان كار كه اغلب در حاشيه شهر هاي شهر هستند توسط افرادي در اوقات صبح جمع آوري شده و به محله هاي بالاي شهر منتقل مي شوند تا در آنجا كار كنند .
اين درحالي است كه يزدي فعال جمعيت دفاع از كودكان كار و خيابان نظري خلاف نظر قماش چي بيان داشت و گفت : من ۱۰ سال است كه در اين زمينه فعاليت مي كنم و معتقد هستم كه باندي وجود ندارد .
وي در ادامه گفت: اكثر اين بچه ها در محل زندگي شان كار مي كنند و افرادي در محله آنها رفت و آمد مي كنند و جنس هاي ارزان به آنان مي فروشند و آنان نيز آن جنس ها را به مردم مي فروشند .
وي تاكيد كرد : رعايت حقوق كودكان در وهله نخست مستلزم تامين نياز هاي اوليه اي همچون تغذيه ، بهداشت و مسكن و حتي بازي است . علاوه بر اين كودكان به حمايت هاي آموزشي و فرهنگي هم نياز دارند .
وي گفت : كودكان ، نيروي كار آينده كشور را مي سازند اما اين نيروي كار بايد به شكوفايي برسد اين در حالي است كه شكوفايي استعدادهاي اين كودكان در همان سنين پايين به دليل ورود به دنياي كار بزرگسالان از بين مي رود و هر گز سر برنمي آورد.