نويسنده: دكتر شهريار خاطري-مدير روابط بين الملل انجمن حمايت از قربانيان سلاح هاي شيميايي
به جرات مي توان گفت سلاح هاي شيميايي تنها سلاح هاي جنگي هستند كه بيشترين و قديمي ترين معاهدات بين المللي براي منع كاربرد آن وجود دارد. به دليل ماهيت غيرانساني اين گونه سلاح ها، از قرن ها پيش كه از سلاح هاي شيميايي در شكل ابتدايي آن در جنگ ها استفاده مي شد، قراردادهاي مختلفي براي ممنوع ساختن اين سلاح ها شكل گرفت. نخستين قرارداد بين المللي براي محدود سازي استفاده از سلاح هاي شيميايي به سال 1675 برمي گردد، هنگامي كه فرانسه و آلمان با امضاي موافقتنامه يي در استراسبورگ در مورد ممنوعيت كاربرد گلوله هاي سمي به توافق رسيدند.
سال ها بعد در 1874 «كنوانسيون بروكسل در مورد حقوق و قوانين جنگ» كاربرد سموم يا سلاح هاي سمي و نيز سلاح ها، پرتابه ها و موادي كه باعث مصدوميت و رنج غيرمعمول مي شود را ممنوع اعلام كرد. از پايان قرن نوزدهم و در سال 1899 نخستين كنفرانس بين المللي صلح در لاهه برپا شد و منجر به امضاي موافقتنامه يي تحت عنوان كنوانسيون 1899 لاهه شد كه بر اساس آن استفاده از پرتابه هاي جنگي محتواي گازهاي سمي ممنوع شد. با وجود سه سند بين المللي فوق الذكر، در طول جنگ جهاني اول (1918-1914) جهان شاهد هولناك ترين كشتارهاي ناشي از كاربرد سلاح هاي شيميايي بود. تلفات بي شمار و حملات وسيع شيميايي با به كارگيري شيوه هاي نوين كاربرد گازها و مواد سمي مهلك و ناتوان كننده در اين جنگ باعث بروز نگراني هاي عميقي در سطح جهان شد و متعاقبا منجر به انعقاد يكي از معروف ترين معاهدات بين المللي در خصوص كاربرد سلاح هاي شيميايي يعني «پروتكل 1925 ژنو» شد كه در آن كاربرد گازهاي خفه كننده، سمي يا ساير گازها و نيز شيوه هاي جنگ ميكروبي منع شده است. اكثر كشورهاي جهان از جمله ايران و عراق اين پروتكل را امضا كردند.با وجود امضاي پروتكل ژنو توسط بسياري از كشورهاي جهان، اين معاهده داراي نقصان بسيار بزرگي بود و آن اينكه تنها ناظر به ممنوعيت «كاربرد» سلاح هاي شيميايي يا ميكروبي بود و «توسعه»، «توليد» و «انباشت» اين سلاح ها را منع نمي كرد، به علاوه بسياري از كشورهاي جهان اين پروتكل را با اين شرط امضا كردند كه حق كاربرد سلاح هاي شيميايي را عليه كشورهاي غيرعضو و نيز مقابله به مثل در صورت حمله شيميايي به كشورشان را براي خود محفوظ مي دانستند. در سال 1971 و در راستاي برطرف كردن نواقص پروتكل 1925 ژنو، كميته خلع سلاح سازمان ملل (كه بعدها به كنفرانس خلع سلاح تبديل شد) متن نهايي كنوانسيون منع توسعه، توليد و انباشت و كاربرد سلاح هاي بيولوژيك (ميكربي) كه به كنوانسيون سلاح هاي بيولوژيك (BWC) معروف است را آماده كرد كه به صراحت كشورهاي عضو را متعهد مي سازد مذاكرات خود را تا حصول يك معاهده بين المللي براي منع سلاح هاي شيميايي دنبال كنند و لذا از همان زمان مذاكرات مربوط به تهيه متن كنوانسيون سلاح هاي شيميايي به صورت جدي آغاز شد. به دنبال نزديك به 12 سال مذاكرات فشرده در «كنفرانس خلع سلاح»، سرانجام متن نهايي كنوانسيون سلاح هاي شيميايي نيز در سال 1992 آماده و مورد توافق اعضا واقع شد. اين كنوانسيون در 13 ژانويه 1993 طي مراسمي در پاريس به امضاي نمايندگان 130 كشور جهان رسيد و متعاقبا به امضاي دبيركل سازمان ملل نيز رسيد. كشورهاي امضا كننده اين كنوانسيون بايد آن را در مجالس خود نيز به تصويب برسانند و براساس مفاد كنوانسيون، 180 روز پس از به تصويب رسيدن كنوانسيون توسط شصت و پنجمين كشور عضو، اين كنوانسيون لازم الاجرا خواهد شد، به اين ترتيب در روز 29 آوريل 1997 كنوانسيون سلاح هاي شيميايي رسما لازم الاجرا شد.از زمان امضا شدن كنوانسيون سلاح هاي شيميايي تا لازم الاجرا شدن آن (1997-1993) مسووليت فراهم كردن سازوكارهاي اجرايي شدن كنوانسيون و چگونگي آن به عهده كميسيون مقدماتي بود كه در لاهه استقرار داشت، با لازم الاجرا شدن كنوانسيون در سال 1997 مسووليت حسن اجراي مفاد كنوانسيون از جمله برنامه هاي راستي آزمايي، بازرسي ها و آموزش بازرسان و ساير امور اجرايي كنوانسيون به عهده سازماني تحت عنوان «سازمان منع سلاح هاي شيميايي» (OPCW) گذاشته شد كه دبيرخانه فني آن در شهر لاهه هلند بوده و محل دائمي اجلاس هاي سالانه و ساير اجتماعات رسمي كشورهاي عضو كنوانسيون است. مديركل اين سازمان در حال حاضر آقاي احمد ازومجو از كشور تركيه است. در حال حاضر (تيرماه 1393)، 190 كشور دنيا به اين كنوانسيون ملحق شده اند و تنها شش كشور تاكنون از الحاق به آن خودداري كرده اند، اين شش كشور عبارتند از: آنگولا، ميانمار، اسراييل، كره شمالي، سودان جنوبي و مصر. در اجراي مفاد كنوانسيون مبني بر انهدام سلاح هاي شيميايي موجود در زرادخانه هاي كشورهاي عضو، تاكنون حدود 81 درصد از مجموع 72531 تن مواد شيميايي اظهار شده، منهدم شده است و 19 درصد از اين مواد سمي كه در دو كشور امريكا و روسيه موجود است هنوز منهدم نشده. ضرب الاجل نهايي براي انهدام اين سلاح ها سال 2012 بود كه متاسفانه به دليل عدم پايبندي برخي كشورهاي عضو، اين مدت باز هم تمديد شد.
روزنامه اعتماد، شماره 2996 به تاريخ 8/4/93، صفحه 9 (جامعه)