گزارش اختصاصي سپهر عدالت
گزارش از ناصر صمدي پژوهشگر حقوق بين الملل
با انجام فعل متخلفانه از سوی یک دولت که عمل او منجر به ایراد خسارت بر دولت دیگری شده است،«مسؤولیت بین المللی دولت »شکل می گیرد.از آنجا که مسؤولیت بین المللی دولت، با ادعاها و انکارهای متعدد دیگردولت ها همراه بوده و ممکن است قضاوت بین المللی در مورد آن دارای اّشکال متعددی باشد؛اولین گام که معمولاً اقدامی سیاسی و دیپلماتیک است، این است که دو دولت تلاش دارند تا بمنظور حل و فصل اختلاف پیش آمده بهترین و ساده ترین راه حل موجود را پیدا نمایند که این موضوع اغلب با صدوراعلامیه ها و مکاتبات دیپلماتیک حاصل می شود.یکی از راههای جبران خسارت که معمولاً در خلال مکاتبات دیپلماتیک از سوی دولت خسارت دیده درخواست می شود، این است که دولت متخلف باید از حادثه پیش آمده «عذر خواهی رسمی»نموده و یا به پرداخت غرامت تَن در دهد.با اینحال درخواست عذرخواهی از دولت متخلف،آنگونه که تصور می شود،همیشه آسان و ساده نیست.
گفتار اول-«ماهیت» و « اشکال »عذر خواهی در روابط بین الملل
هرچند در عرصه بین المللی، «عذر خواهی رسمی» دولت ها از یکدیگر به خاطر وقوع یک رویداد،از نظر دیپلماتیک، اقدامی قابل ستایش و تحسین بر انگیز است.با این حال از نظر حقوقی می تواند پیامد های متعددی برای دولت عذر خواهی کننده در پی داشته باشد.از این منظر عذر خواهی محل تلاقی،دو حوزه سیاست و حقوق در روابط بین المللی محسوب می شود.
در حیات بین المللی درست مانند یک زندگی طبیعی، اعلام عذر خواهی تبعات سیاسی حادثه تاسف بار را خنثی می کند؛ ولی باید این نکته را هم مد نظر داشت که اعلام «عذر خواهی» می تواند تلویحاً به منزله پذیرش «مسؤولیت حقوقی» دولت متخلف تلقی شود.از یک سو،عذرخواهی می تواند در تحقق اهداف و منافع دیپلماتیک مؤثر واقع شده و مانع بروز اختلافات پیچیده حقوقی شود.اما از دیگر سو،عذر خواهی می تواند منافع حقوقی گسترده ای برای دولت زیان دیده در پی داشته باشد، در حالیکه دستاوردهای دیپلماتیک آن را هم منتفی نسازد.
دولت خسارت دیده ای که عذر خواهی دولت متخلف را مطالبه می نماید ؛هدفش از این درخواست معمولاً تحقق سه هدف اصلی است:
1- واداشتن دولت خاطی بر اقرار به اینکه حادثه ای«واقعاً» بوقوع پیوسته است.(چرا که بارها مشاهده شده است بعضاً وقوع یک حادثه مورد انکار و یا تشکیک دولت متخلف قرار گرفته است).
2- پذیرش و تثبیت مسوولیت بین المللی دولت خاطی
3- وادار کردن دولت متخلف به عذر خواهی و اخذ تضمین از اینکه حادثه اتفاق افتاده،دیگر تکرار نخواهد افتاد.
بهترین و مقبولترین شکل عذر خواهی برای کشوری که دچار خسارت شده است، این است که عذر خواهی می بایست حالت مکتوب و رسمی داشته و از سوی مقامات عالیرتبه اعلام گردد. مضافاً ،چنین عذر خواهی می بایست در سطح همتایان بین المللی مقامات مکاتبه گردد.این در حالی است که دولت متخلف همواره تلاش دارد تا در حد ممکن از ایجاد شرایط سه گانه فوق اجتناب نماید. نتیجه نهایی از توقعات و انتظارات طرفین معمولاً منجر به ایجاد تعادلی در بین خواسته هایشان می شود.حصول تعادل منوط به میزان پیچیدگی و ابهام موجود در نحوه عذر خواهی می باشد.
ماهیت عذر خواهی در روابط بین المللی دولت ها به این صورت است که دولت متخلف، بدلیل حادثه روی داده، از دولت زیان دیده عذر خواهی نموده و تاثر و تاسف خود از حادثه را به آن دولت اعلام می نماید. برای مثال زمانی که به نحوی از انحاء کشتی و یا هواپیمای متعلق به دولت زیان دیده از سوی دولت متخلف غرق شده و یا سقوط می کند و یا زمانی که شهروندان ساکن در مجاورت مرز یک دولت توسط نیروهای مرزبانی دولتی دیگر مورد حمله قرار می گیرند و بعضاً کشته می شوند، عذر خواهی رسمی و علنی دولت متجاوز،اولین خواسته دولت زیان دیده می باشد.