وضعیت كودكان كار و خيابان طبق اسناد بین المللی و در ايران

روانشاد دكتر  رزا  قراچورلو

 وكيل پايه يك دادگستري و عضو کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای تهران ،  استاديار دانشكده حقوق واحد تهران مركز ،  دانشگاه آزاد اسلامي

همچون خالد حسینی ، نویسنده افغانی رمان مشهور باد بادک باز ، این مقاله را  »  به تمام كودكا نی که کودکی نکرده اند  »  ، تقديم می کنم .

Humankind Owes the Child the Best It Has to Give .
     " بشر مديون  و متعهد  است كه  بهترين را  به كودك  اعطاء  نماید. "                                  اعلاميه بیستم نوامبر 1959 حقوق كودك

مقدمه
كودكان‌ آسيب‌پذيرترين‌ اقشار جامعه‌ هستند و حمايت‌ از آنان‌ مي‌تواند از آسيب‌هاي‌ احتمالي‌ جامعه‌ جلوگيري‌ كند. در اين‌ ميان‌ كودكان‌ كار و خيابان‌ به‌ دليل‌ موقعيت‌ اجتماعي‌ خود بايد از حمايت‌ بيشتري‌ از سوي‌ جامعه‌ برخوردار شوند .مفهوم کودکی به عنوان برهه‌ای از زندگی که در آن رشد جسمی و ذهنی فرد صورت می‌گیرد، در بسیاری از کشورها وجود ندارد. بر این اساس "یوانه دان" (Joanne Dunn) عضو صندوق حمایت از حقوق کودکان سازمان ملل متحد (UNICEF) تعریف عمومی‌ای که جامعه‌ی جهانی حدود بیست سال پیش از واژه کودکی  ارائه داد را ، پیشرفتی بزرگ می‌داند. بر اساس  ماده یک کنوانسیون بین المللی حقوق کودک ، کودک به کسی گفته می‌شود که کم‌تر از هجده سال سن داشته باشد. کار کودکان نیز به کاری گفته می‌شود که دسترسی کودک به آموزش را مختل کرده و بر روند رشد اثر منفی می‌گذارد . در کنوانسیون مذکور آمده است که کودکان تا چهارده سالگی نباید کار کنند و از پانزده سالگی نیز تنها باید شغلی بی‌خطر داشته باشند. با وجود این بر اساس گزارش‌های سازمان بین المللی کار (ILO) حدود ۲۱۸ میلیون کودک در سراسر جهان کار می‌کنند که بسیاری از آنها در بخش کشاورزی مشغول می باشند .
در این مقاله طی بند های مجزا به تعریف کودکان کار و خیابان ، آمارهای موجود در این زمینه ، گزارش یونیسف ، اسناد و موازین بین المللی در خصوص ممنوعیت کار های سخت و زیانبار برای کودکان ویا هر نوع سوء استفاده از آنها در کار و مهمترین قوانین  مرتبط داخلی ایران و در خاتمه به نتیجه گیری و ارائه راهکار ها و پیشنهاد ها خواهیم پرداخت .

الف –كودكان كارگر يا كودكان كار(2)

كودكان كار يا كارگر به دو دسته تقسيم مي شوند:  دسته اول : كودكان كارگر كه  به كار توليدي يا خدماتي مشغول هستند و دسته دوم  : (2) كودكان خيابان. همچنین کار کودکان به دو نوع عمده تقسیم می شود : یک :  اشتغال زیر حد اقل سن  که موجب محروم شدن کودک از حق تحصیل می گردد و دوم :  اشتغال به کارهای خطرناک و زیانبار که به رشد و نمو جسمی ، روحی  ، اخلاقی و اجتماعی کودک صدمه می زند و متاسفانه هر دو نوع  یاد شده در سراسر جهان رواج دارد .
لیکن کار کودکان اگر سبک باشد و به سلامت و بهداشت روحی و جسمی  و نیز به حضور به موقع آنها در مدرسه و یا دیگر فعالیتهای کودکانه لطمه نزند ، لزوما و به خودی خود بد و ممنوع بشمار نمی رود .
كودكان کار و  خيابان عمدتاً مشكلات بيشتري دارند و مورد سوء استفاده عاي بسياري قرار مي گيرند و خطرات فراواني آنها را تهديد  مي كند. گرايش به مصرف سيگار و مواد  مخدر، بهره كشي از آنها به صورت فروش يا اجاره به خصوص بهره کشی جنسی ، مشاركت در ارتكاب جرائم از قبيل قتل، سرقت و توزيع مواد مخدر، فروش اعضاي بدن ، قرار گرفتن در باندهاي  فساد و قاچاق به ديگر كشورها از پيامدهاي حضور و كار كودكان  در خيابان است .
 از نظر كارشناسان امور اجتماعي و اقتصادي، پديده كار كودكان و نیز افزایش کودکان خیابان  ، علتهاي عمده  و  زير بنايي دارد كه از آن جمله مي توان به فقر اقتصادي  به عنوان مهم‌ترین عامل در جهان اشاره نمود. کودکان کارگرانی ارزان، مطیع و به دور از حاشیه‌اند که در تشکلات کارگری هم عضویت ندارند. از این‌رو بسیاری از کارفرمایان آنها را به نیروهای کار بزرگسال ترجیح می‌دهند. بسیاری از والدین فقیر ، علاقه‌مند هستند که کودکان خود را به مدرسه بفرستند تا سر کار؛ مگر این‌ که فشار خارجی آنها رامجبور نماید و البته بسیاری از خانواده‌ها چاره‌ی دیگری ندارند. !
 فقر فرهنگي، عدم تعادل اقتصادي و اختلاف طبقاتی ، رشد ناكافي اقتصاد، توزيع ناعادلانه در آمد در جامعه ، عدم دست يابي افراد به كار و شغل مطلوب  ، مهاجرت  وسيع روستائيان به شهرها ، گسترش فقر و افزايش هزينه هاي زندگي، ركود اقتصادي و  بيكاري به خصوص در كشور هاي صنعتي يا در حال توسعه ، قوانين و مقررات  ناكافي  براي پيشگيري سوء استفاده ازكودكان و يا مقابله با آن و فقدان آموزش و آگاهي عمومي ، محیط نا مناسب خانوادگی آنها ، اعتیاد ، جنگ ، بروز بلایای طبیعی مانند زلزله و حوادثی از این قبیل از دیگر عوامل کار کودکان بشمار می روند . همچنین ایران به خاطر وضعیت جغرافیایی خود همواره با مسئله آب درگیر بوده است . هم اکنون بخش عمده‌ای از منابع آبی ایران صرف توزیع در شهرهای بزرگ می‌شود. توزیع نامتناسب آب موجب آن شده که به بخش کشاورزی خسارات فراوان وارد بیاید . خشکسالی و کم‌آبی نه تنها در ایران بلکه در کشورهای همسایه ایران موجب آن شده که روستاییان موطن خود را ترک کنند.
آمارها نشان می دهد که کودکان  کار نخستین بار توسط کارفرمای خود مورد تهاجم روحی و جسمی یا جنسی قرار می گیرند و پس از آن با انواع نا ملایمات اعم از تجاوز جنسی ، آزار و اذیت های روحی و جسمی ، تنبیه بدنی ، عدم پرداخت حقوق و دستمزد ، نا مناسب بودن محل اقامت از هر نظر ، خستگی مفرط به جهت بیگاری و کار زیاد و طاقت فرسا ، ابتلا به انواع بیماری های روحی و جسمی و ...  مواجه می شوند .

ب- كودكان خيابان(3)

واژه کودکان خیابان اصطلاحی نیست که در تمام دنیا مورد پذیرش عام واقع شده باشدو این عدم پذیرش ، به دلیل برخی مسائل فرهنگی و اجتماعی است.
کودکان خيابان فقط کودکان بي سرپرست  نيستند بلكه بالعكس، آنها غالباً توسط والدين خود و به خاطر فقر اقتصادي براي امرار معاش ، به فروش كالاهاي جزئي در خيابان همچون گل، آدامس، فال حافظ، روزنامه و يا انجام كارهايي چون واكس زدن كفش، پاك كردن شيشه اتوموبیل ها به خصوص هنگام چراغ قرمز، تکدی گری و بعضي اوقات انجام كارهاي غير قانوني مثل قاچاق و فحشاء اقدام مي نمايند.نود درصد از اين گونه کودکان داراي خانه و خانواده هستند و در هنگام غروب به خانه خود باز مي گردند. بنا بر این تعریف کودک کار و خیابان ،کودکان با سر پرست، کودکان بی سر پرست ، کودکان بد سر پرست و همچنین تک سرپرست را در بر می گیرد.
سن كودكان خيابان در ايران بين شش  تا هجده و اكثراً دوازده سال محاسبه شده است و از نظر جنسیت ، بیشتر این کودکان را پسران تشکیل می دهند. طبق گزارش صندوق كودكان سازمان ملل متحد(يونيسف) در ايران، متاسفانه از شش سال قبل تاكنون، تعداد کودکان خيابان در ايران، پنج برابر افزايش يافته است و در  شهرهاي بزرگ طبق آمار موجود به ترتيب در تهران، شيراز، اصفهان، تبريز و مشهد بيشترين تعداد كودكان خيابان وجود دارد و علت اصلي آن نيز، مهاجرت اين كودكان به تنهايي يا همراه با خانواده‌های خود به شهرهاي بزرگ جهت كسب در آمد و امرار معاش اقتصادي است.

پ-گزارش يونيسف4)) (صندوق كودكان سازمان ملل متحد) از وضعيت كودكان کار و  خيابان در ايران

براساس گزارش يونيسف، شصت هزار كودك خيابان در ايران به موجب گزارش ارسال شده از طرف  دولت جمهوري اسلامي ايران به كميته حقوق كودك(5) وجود دارند و در تهران نیز چندين مركز امن و پناهگاه  براي اين كودكان افتتاح شده است. خانه سبز، خانه  کودک شوش و خانه ریحانه كه براي ياري رساندن به اين كودكان ايجاد شده اند( اگر چه در يك ظرفيت محدود) از جمله اين مكانهاي امن مي باشند كه متاسفانه مدتي هم بنا به دلايلي مبهم و نه چندان مشخص ، بسته شدند.
 در گزارش يونيسف به كودكان افغان در ايران كه به عنوان كودك خيابان كار می كنند  نيز ، اشاره شده است  . اما  غالباً كودكان کار و خيابان، ايراني هستند و بيشتر آنها هم متاسفانه  به مدرسه نمي روند.  تحقیقات زیادی از نظر تخریب روحی و روانی و جسمی بچه‌ها در زمان كار انجام شده است. از نظر اقتصادی نیز كار كودك ، تاثیر منفی در اقتصاد ملی می‌گذارد. یعنی اثر دانش در عرصه كار، اثر مضاعفی است. می‌گویند به ازای یك دلاری كه شما روی تحصیل سرمایه گذاری می‌كنید، هفت دلار در حوزه كار در فرآیند بلند مدت بهره می‌برید. این چرخه عدم بهره بری در كشور و چرخه فقر با این شكل كه الان می‌‌بینیم، جاودانه می‌‌شود.
آمار یونیسف حوزه كاری انجمن حمایت از حقوق کودک در خانه كودك شوش و ناصرخسرو را هم در بر می گیرد . در این نواحی عمده خانواده‌ها فقیر و مهاجر هستند. حدود پنجاه درصد خانواده‌ها با اعتیاد دست به گریبان هستند. هم افغان‌ها و هم خانواده‌های فقیر ایرانی از فرط استیصال بچه‌های خود را به سر كار می‌فرستند.
سوء استفاده هاي متعدد اعم از جنسي، اقتصادي و استثمار كودكان خيابان، بيگاري، فقر،  گرسنگي‌، اعتياد به مواد مخدر يا به هر نوعي دست داشتن در توزيع مواد مخدر و ديگر كارهاي خلاف، قاچاق اين كودكان و گاهي فروش اعضاي بدن آنها، پورنوگرافي و استفاده از اين كودكان در تصاوير و صور قبیحه و به ويژه اگر اين كودكان، از قشر دختران فراري(6) باشند، تجاوز جنسي نسبت به آنها از زمره جرائم و سوء استفاده هايي است كه نسبت به اين كودكان اعمال مي گردد . طبق‌ برآورد يونيسف‌ 250 تا 260 ميليون‌ كودك‌ كار در سراسر جهان‌ وجود دارد. اما در ايران‌ و تهران‌ به‌ دليل‌ وجود كار در منزل‌ و كارگاه‌هاي‌ مخفي‌ زيرزميني‌ آمار دقيقي‌ از كودكان‌ كار در دست‌ نيست‌. حال‌ اگر شهرهاي‌ ديگر را در نظر بگيريم ‌، مشكل‌ آماري‌ بيشتر  و دسترسي‌ به‌ اطلاعات‌ درست‌ غيرعملي‌تر می شود .

ت- وضعیت كودكان كار و خيابان در ايران
 در ايران ، ساماندهي اين كودكان بر عهده سازمان بهزيستي کشور می باشد. البته کانون اصلاح و تربیت ، شهرداری ها ، کمیته امداد امام خمینی و جمعیت هلال احمر نیز از جمله سازمانهای دولتی هستند که وظیفه حمایت از کودکان و نوجوانان بی سر پرست را به نوعی ایفا می کنند . تفاوت  فاحش ميان آمار كودكان كار كه تحت پوشش بهزيستي قرار  مي گيرند با آمار تخمين زده شده توسط كارشناسان، نشانگر مخفي بودن تعداد قابل توجهي از اين كودكان است. بر اساس يك سر شماري انجام شده در كشور ايران، حدود دوازده درصد از جمعيت ده  تا نوزده سال كشور ما ، فعاليت اقتصادي دارند. بر اساس آمار رسمي ، 5/1 درصد از كل شاغلان كشور را كودكان  كار تشكيل مي‌دهند، اما آمار واقعي  كودكان كار خيلي بيشتر از اين آمار رسمي می باشد. آمار های غیر دقیق و متناقضی که توسط مسئولان و نهاد های رسمی در این مورد اعلام می گردد ، تفاوت های فاحشی با واقعیات اجتماعی دارند. !  با وجود حدود بيست و چهار ميليون جمعيت زير هجده سال در كشور، هجده ميليون از اين افراد مشغول به تحصيل مي باشند و احتمالاً شش ميليون به سر كار مي روند.
وضعيت عدالت اجتماعي اين كودكان بسيار نامطلوب است و بچه هاي خيابان بيشتر از كودكان ديگر در معرض تجاوز هاي جنسي و  بيماريهايي همچون ايدز، خشونتهاي جنسی و در صورت دختر بودن حاملگي هاي اجباري قرار خواهند گرفت.
 در ايران، انجمن ها و سازمان های غير دولتي فعال در زمينه حمايت از كودكان زیادی وجود دارد كه از جمله آنها مي توان به انجمن حمايت از حقوق كودك ، انجمن همياران غدا ( غير دولتي ايران) مربوط به كودكان كار و خيابان ، موسسه غير دولتي كودكان و زنان رهياب، انجمن شوراي نويسندگان براي كودكان و نوجوانان، انجمن شوراي كتاب كودك، انجمن آموزش و ارتقا ء  بهداشت خانواده ، موسسه کودکان کار و خیابان کیانا در کرج ،  انجمن  توان ياب براي حمايت از كودك، موسسه آموزش كودك، موسسه رشد براي امور فرهنگي، تحقيقي و آموزشي كودك ،انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده و مهاجر ، شبکه یاری کودکان کار و خیابان  اشاره نمود .

ث- قوانين داخلی ايران در خصوص كودكان كار و خيابان
 طبق ماده  79 قانون كار مصوب آبان ماه 1369، بكار گماردن  افراد كمتر از پانزده سال تمام ممنوع است و در ماده هشتاد همان قانون به تعريف كارگر نوجوان اشاره شده است. بموجب ماده هشتاد، "كارگري كه سن وي بين  پانزده تا هجده سال تمام باشد، كارگر نوجوان ناميده مي شود و در بد و استخدام بايد توسط تامين اجتماعي مورد آزمايشهاي پزشكي قرار گيرد". لازم به ذكر است كه  به موجب ماده 79 قانون ياد شده، بكارگماردن افراد كمتر از پانزده سال، ممنوع اعلام شده است و متخلفان مستوجب جزاي نقدي و حبس می باشند.
ساعات كار كودكان كارگر و نوجوان نيز بموجب ماده51 همان قانون، نيم ساعت كمتر از كارگران بزرگسال است و طبق  ماده 53 ،  ارجاع كار در شب و اضافه كاري براي كودكان كارگر ممنوع شده است. همچنین بر اساس  ماده 83 همان قانون، ارجاع كارهاي سخت، زيان آور و خطرناك و حمل بار با دست توسط كارگران نوجوان ممنوع و قابل مجازات  اعلام شده است.
همینطور به موجب ماده 713 قانون مجازات اسلامي : "هر كس  طفل صغير يا غير رشيدي را وسيله تكدي قرار دهد...به سه ماه تا دو سال حبس و استرداد كليه اموالي كه از طريق مذكور به دست آورده محكوم خواهد شد". در اين مورد تفاوتي نمي كند كه مرتكب جرم ، پدر يا مادر طفل يا فردي بيگانه باشد كه  كودك را مورد سوء استفاده قرار دهد. پدر يا مادري كه فرزند خود را به منظور اعمال تكدي در اختيار متكديان قراردهد، مطابق مواد43 و 726 همان قانون به عنوان معاون جرم، قابل تعقيب خواهد بود.
كار كودكان به علت دستمزد پائين آنها براي كارفرمايان سود زيادي دارد. ضمن اينكه به جهت غير قانوني بودن  از مزايايي نظير بيمه و بهداشت حين كار هم محروم مي‌باشند. است. ماده واحدة قانون تشديد مجازات به كارگماردن اطفال كمتر از دوازده سال در كارگاههاي فرشبافي مصوب 14/11/1374 در جهت حمايت از كودكاني است كه به بازار كار وارد مي‌شوند و براي متخلفّان در اين ماده واحده، حبس تأديبي از شش ماه تا يكسال و تأديه غرامت از پنج هزار ريال تا پنجاه هزار ريال بعنوان محكوميت در نظر گرفته شده است و در صورت تكرار عمل، اين مجازاتها تشديد خواهد شد.

ج- حقوق كودك در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران
در قانون اساسي به غیر از حمايت عام  از کودکان در فصل سوم تحت عنوان "حقوق ملت " و تضمين حقوق كودكان در ضمن اين حمايت‌هاي عمومي و کلی ،  حمایت خاص و مجزایی نسبت به کودکان صورت نگرفته است و تنها در اصل بیست و یکم قانون اساسی در خصوص حمایت از مادران در دوران بارداری و ... به صورت تلویحی به حمایت از کودکان پرداخته است ، لیکن از روح و جوهره قانون اساسي  استنباط می شود هدف آن بوده است كه براي حفظ مصلحت و رعايت غبطه كودكان ، دولت موظف است هر تدبيري را اتخاذ نمايد .

چ - مهمترین اسناد بین المللی راجع به کار کودکان و تعهدات بین المللی جمهوری اسلامی ایران
 به موجب اسناد مهم بين‌المللي جهانی همچون اعلاميه بیستم نوامبر 1959 حقوق كودك ، برنامه عمل اجلاس جهاني سران در سال 1992 براي حذف كاركودكان كه توسط سازمان بين‌المللي كار درشش كشور آغاز شد و تا سال 2000 نزديك به صد كشور در آن شركت نمودند و اتحاديه‌هاي كارگري، سازمانهاي غير دولتي(NGOs) و مقامات دولتي، كارفرمايان و غيره براي تسهيل رشد و پيشرفت برنامه‌هاي اين اجلاس با هم يك مشاركت بين‌المللي در زمينه كاركودكان اتخاذ كردند .
 همچنین طبق مقاوله نامة شماره  182 سازمان  بين المللي كار (ILO)(7) مصوب مصوب بیست و دوم خرداد1378 ( دوازدهم ژوئن 1999 )  تحت عنوان حذف "بدترين اشكال كاركودك" (8)  ، اصطلاح كودك براي تمام اشخاص كمتر از هجده سال مورد استفاده قرار مي گیرد و اشتغال کودکان زیر هجده سال ممنوع اعلام می گردد . این روز به عنوان روز جهانی مبارزه با کار کودکان توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد اعلام و  به رسمیت شنناخته شده است .  ايران نیز  در سال  1381 (2002)  به اين مقاوله نامه ملحق شده است .
كنوانسيون بين المللي حقوق كودك مصوب بیستم نوامبر 1989 كه دولت جمهوري اسلامي ايران نيز در سال 1373 (1994) به آن ( البته با حق شرط  مبهم و كلي)  ملحق شده است، تمام افراد كمتر از  هجده سال را در زمره كودكان بشمار مي‌آورد و بر اساس ماده سی و دوم آن حق کودک  را  مبنی بر ، " برخورداری از حمایت در برابر بهره کشی اقتصادی و انجام هر گونه کاری که ممکن است زیانبار باشد یا خللی در تحصیل کودک وارد آورد و یا به سلامتی کودک یا رشد جسمانی ، ذهنی ، اخلاقی یا اجتماعی وی آسیب رساند"  به رسمیت می شناسد . بند دوم این ماده به وظایف کشورهای عضو در این ارتباط می پردازد که شامل " اقدامات قانونی ، اجرایی ، اجتماعی و آموزشی " جهت تضمین اجرای این حق و سه وظیفه خاص به شرح زیر بر شمارده شده است :
1- تعیین حد اقل سن برای اشتغال به کار ، 2- تدوین مقررات مناسب در ارتباط با ساعات و شرایط اشتغال ، 3- تعیین مجازاتهای مناسب یا ضمانتهای اجرایی دیگر به منظور تضمین اجرای موثر ماده  یاد شده .
فرآیندی که طی آن جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون بین المللی حقوق کودک پیوسته است ، از نظر موازین حقوق بین الملل قابل پذیرش نیست زیرا  پذیرش با حق شرط و تحفظ کلی و مبهم ، مانع نظارت بر اقدامات هر دولت دیگر و نهادهای بین المللی مرتبط می شود . علاوه بر این تعداد قابل توجهی از قوانین داخلی ، مفاد این کنوانسیون را نقض می کنند .. ! این قوانین داخلی مغایر ، باید بازنگری شوند و به گونه ای اصلاح گردند که با کنوانسیون  مذکور مطابقت داشته باشند .
بر اساس مقاوله نامة شماره 138 سازمان بين‌المللي كار مصوب بیست و ششم ژوئن 1973 و لازم‌الاجرا از سال 1976  در مورد تعيين "حداقل سن اشتغال" (9) که  با هدف حذف كامل كار كودك براي مشاغل سخت و زيان آور تهيه شده است ، هر نوع سوء استفاده از كودك، بهره كشي جنسي، بيگاري و استثمار اقتصادي و بي‌توجهي به كودك را  ممنوع اعلام  می کند و بر نقش خانواده‌ها به عنوان اولين و مهمترين محيط طبيعي رشد و نمو كودك که وظيفة اصلي را در پيشگيري از اين موارد و حمايت از كودك بر عهده دارند و سپس بر وظيفة اقدام و نظارت دولتها در رعایت و اجرای اسناد بين‌المللي ياد شده، تأكيد مي نمایدكه اشتغال به كارهاي زیانبار و با احتمال خطر که از جهت بهداشت ، ايمني، يا مسائل اخلاقي، كودكان را تهديد مي‌كند براي افراد كمتر از هجده سال ممنوع است. ليكن متاسفانه دولت ايران هنوز به اين مقاوله نامه نپيوسته است.! 
همچنين كميتة حقوق اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي مربوط به میثاق بين‌المللي حقوق اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي در  بیست و ششم نوامبر 1999 در هنگام بررسي گزارش كشور مكزيك در مورد مشكلات كودكان کار و خيابان در آن كشور و نيز گزارش گزارشگر ويژه موضوعي سازمان ملل متحد (11) مربوط به فروش ، فحشاء و پورنوگرافي كودكان ، آقاي ژان ميگوئل پفيت در پانزدهم نوامبر 2005 پس از بازديد و ملاقات از شهر آتن دركشور يونان به خاطر معضل فروش كودكان و به كارگيري آنها در امر فحشاء و در موارد متعدد ديگر پس از بازديد از رم در ايتاليا، آلباني و مكزيك بر ممنوعيت اين امر و بر همكاري قوي ومؤثر بين دولتها با سازمانهاي غير دولتي مربوط به حمايت از حقوق كودكان  در اجراي قواعد و مقررات مربوط به حمايت از حقوق كودكان پافشاري و تصريح نمود .
همينطور بايد به سند بين‌المللي  مهم دیگری در اين خصوص يعني اعلامية بلفاست(12) كه دستاورد هفدهمين كنگره جهانی در بلفاست واقع در ايرلند شمالي (از بیست و هفت آگوست تا اول سپتامبر 2006) مي‌باشد نيز ، اشاره نمود. اين اعلاميه در پنج صفحه و هجده بند، با تأكيد بر كنوانسيون جهاني حقوق كودك و پروتكل اختياري آن و تمركز بر اهداف مندرج در آنها، به مواردي همچون خشونت عليه كودكان، خشونتهاي خانگي، بيگاري و استثمار اقتصادي آنها، تبعيض ميان كودكان، بهداشت كودكان،رعایت حقوق کودکان در مناقشات مسلحانه، قاچاق و فحشاي كودكان، شهادت كودكان در دادگاه و عدالت كيفري آنها، كودكان كار و خيابان و حمايت از حقوق آنها تأكيد مي‌نمايد .                                       

ح- نتيجه‌گيري و راهكارهایی برای رفع پدیده کودکان کار و خیابان
منطقا کودکانی که در سیستم قضایی قرار ‌می‌گیرند ، باید بیشتر از سایر کودکان به چشم بیایند و به راحتی به خدماتی نظیر مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و حمایت دسترسی داشته باشند. اما عملا در اغلب اوقات کودکانی که با قانون در می‌افتند،  به عنوان کودک در نظر گرفته نمی‌شوند و  تنها عمل
خلافکارانه آنها مورد توجه قرار می‌گیرد و آنها را از حمایت‌هایی که یک کودک باید داشته باشد، محروم می‌کند  . ! به این ترتیب با آنها رفتاری همسان با خلافکاران بزرگسال می‌شود یا حتی به دلیل آسیب‌پذیری بیشتر آنها به خاطرکودک بودن ، شرایط بدتری نیز پیدا می‌کنند . حکومت‌ها یک سری مسوولیت‌های مشخص دارند تا از کودکان در برابر آزار و اذیت در دوره زندانی‌بودنشان حمایت کنند.  در اینجا راهکارهای زیر پیشنهاد می شود :
1- داشتن يك خط تلفن ویژه (Hot- line)  جهت اطلاع رسانی در این زمینه و یا ارائه کمک و مشاوره رایگان به این کودکان .2 - فراهم آوردن مكان امن و پناهگاه براي اين كودكان.3 - ارائه كمكهاي مالي به اين كودكان و خانواده‌هاي فقير آنها براي رفع نيازهاي مالي.4- انجام مطالعات و تحقيقات در اين زمينه.5 - اتخاذ اقدامات پيشگيرانه. 6- ايجاد يك بانك اطلاعاتي و آمار دقيق از اين كودكان و وضعيت آنها.7 - ايجاد توجه و حساسيت در افكار عمومي مردم و مسئولان از طريق برگزاري همايشها  ، گروههاي كاري، کارگاههای آموزشی ، تهيه فيلمهاي مستند و سريالهاي تلویزيوني ، انتشار مقالات و اخبار در مطبوعات و بطور كلي انعكاس و علني كردن اين موارد در رسانه‌هاي گروهي. 8- ارائه خدمات مشاوره‌اي رايگان به اين كودكان و خانواده‌هاي آنها .9- آموزش فنون و مهارتهاي زندگي به اين كودكان هم به صورت فردي و هم بطور جمعي و گروهي.10 - تأسيس يك نهاد ملّي براي حمايت از حقوق كودك متشكل از متخصصان از طيفهاي مختلف اعم از مقامات دولتي، قضات، سازمانهاي غير دولتي، روان شناسان كودك، وكلای دادگستری، استادان دانشگاه، فعالان حقوق كودك و غيره كه در حال حاضر فقدان اين نهاد ملّي در كشور ايران كاملاً احساس مي‌شود .11 - افزایش سطح آگاهي درباره حقوق كودكان به منظور جلوگيري از بهره‌كشی اقتصادي و آموزش حقوق كودكان به آنها و خانواده‌هايشان و تضمين حق برخورداري از آموزش رايگان و همگاني با كيفيت خوب براي تمام كودكان . - 12  برای شکستن چرخه معیوب و بسته "فقر" و "کار کودکان" باید شرایط دسترسی کودکان به آموزش فراهم شود . همان‌طور که در کنوانسیون حقوق کودک تصریح شده است  میان فقر و کار کودکان رابطه مستقیمی وجود دارد. به هر ترتیب کمبود آموزش در میان کودکان کار، عاملی است که به این معضل دامن می‌زند . 13- همكاري كامل و فزاینده دولت جمهوري اسلامي ايران با كميته حقوق كودك و اجراي رهنمودها و توصيه‌هاي آن .14- رعايت حداقل استاندارد‌هاي بين‌المللي سازمان ملل متحد در مورد كودكان و حمايت از حقوق آنها مانند استانداردهاي يونسيف، سازمان بين‌المللي كار و كميته حقوق كودك . 15- عدم اعدام كودكان زير هجده سال بخاطر جرائم ارتكابي آنها و حتي عدم صدور حكم اعدام در مورد آنها .16- حمايت روزافزون دولت از كودكان پناهنده و آواره .17- تضمين برخورداري تمام كودكان از اصول بنيادين يك دادرسي عادلانه در مورد كودكان بزهكار و توسط دادگاههاي صالح اطفال .18- جمع‌آوری متكديان يا طرح ساماندهي كودكان كار در سطح شهر که تنها جنبه تزئيني نداشته باشد .  اگر جه زيبايي شهر اهميت دارد اما اين بچه‌ها موجودات پاكي هستند كه تنها به خاطر مشكلات مالي مجبور هستند، كار كنند . متاسفانه اين طرحها كوتاه و موقتي‌ هستند .بنابر اين بهتر است با بسيج امكانات و توانائي هاي سازمانها و مردم در سايه برنامه‌ريزي دقيق اقدامات اساسي انجام گردد  . 19- باید بدانیم عواملی که باعث به حاشیه رانده شدن این کودکان می‌شوند، کدام‌ها هستند. دولت‌ها، اهداکنندگان کمک‌ها، جوامع مدنی، سازمان‌های بین‌المللی، بخش خصوصی و رسانه‌ها  نیز باید بر تعهدات خود در قبال کودکان همواره توجه و تاکید نمایند. 
.
                                    پي‌نوشت‌ها  
1- The Situation of the Labour and Street Children according to the    international  Instruments and in Iran.                        

- Child Labor.2
3- Street Children.
4- UNICEF : United Nations International Emergency Fund.
5- CRC : Children Rights Commiittee.
6- Runaway.
7- ILO :  International Labor Organization
8- ILO Worst Forms of Child  Labour Convention.
9- Minimum Age Convention.
10- Thematic Ad Hoc Rapporteur.
11- Belfast  Declaration.