عبدالله سمامی
وکیل پایه یک دادگستری
به گواه بررسیها و تحقیقات جهانی ، حرفه وکالت در زمره مشاغل سخت و پرتنش شناخته شده و وکیل نیز به تبع شغل و حرفه خود در بطن آن قرار خواهد داشت علاوه بر دغدغه و نگرانی های این حرفه خطرات پیرامون یک وکیل نیز اهمیت این شغل را دو چندان می نماید. یک پزشک اگرچه به لحاظ ارتباط مستقیم با سلامت و جان انسان ها از موقعیت خطیری برخوردار است لیکن وکلا از اینرو که جان و مال افراد در معرض دفاع آنان قرار دارد و باز خورد مدافعات یک وکیل مستقیما" به جان و مال و حیثیت موکل باز می گردد از جایگاه خاصی برخوردارند .
به منظور شناخت بهتر این جایگاه به پاره ای از قوانین و مقررات مرتبط اشاره می کنیم که مداقه در هریک از آنان نقش و جایگاه انکار پذیر یک وکیل را بیش از پیش نمایان می سازد.
1-اصل 35 قانون اساسی: درهمه دادگاهها طرفین حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند برای آنها امکانات تعیین وکیل باید فراهم گردد.
2-ماده واحده انتخاب وکیل توسط اصحاب دعوی مصوب 11 مهر 1370 مجمع تشخیص مصلحت نظام : اصحاب دعوی حق انتخاب وکیل دارند و تمامی دادگاههایی که به موجب قانون تشکیل می شوند مکلف به پذیرش وکیل هستند.
تبصره2:هرگاه به تشخیص دیوانعالی کشور محکمه ای حق وکیل گرفتن را از متهم سلب کند حکم صادره شده فاقد اعتبار قانونی بوده ...........
3-بند3 ماده واحده قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 17 فروردین 1379 محاکم و دادسراها مکلفند حق دفاع متهمان و مشتکی عنهم را رعایت کرده و فرصت استفاده از وکیل و کارشناس را برای آنان فراهم آورند.
ملاحظه و مداقه در هریک از قوانین مثبت جایگاه رفیع یک وکیل در جامعه است بویژه مفاد تبصره 2 ماده واحد انتخاب وکیل مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام که به موجب آن در صورت احراز این امر که متهم از داشتنن حق وکیل محروم شده حکم صادره را فاقد اثر دانسته است .
اگرچه بند 3 ماده 3 ماده واحده قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 17 فروردین 1379 به نوعی سبب تحول در آئین دادرسی محاکم عمومی و انقلاب در امور کیفری شد و ماده 128 این قانون را تحت الشعاع خود قرار داده است چه انکه برابر این ماده از وکیل متهم حق مداخله در امر تحقیق سلب شده بود لیکن در عمل شاهدیم که
بسیاری از دادسراها همچنان خود را پایبند مفاد و مقررات ماده 128 قانون آئین دادرسی کیفری می دانند و بعضا" اجازه مداخله وکیل را در مرحله تحقیقات مقدماتی نمی دهند.
یکی دیگر از وظایف محوله بر عهده وکیل ایجاد صلح و سازش و اصلاح ذات البین فی مابین اصحاب دعواست ماده 38 قانون اصلاح پاره ای از قوانین دادگستری مبین این نکته اساسی است که وکلا به لحاظ نفوذ و جایگاه ویژه ای که درمیان اقشار مختلف جامعه دارند با ایجاد سازش فی مابین طرفین باعث کاهش پرونده های جریانی در دادگستری شده و موجبات بهداشت قضایی را فراهم می کنند.
یکی از مهمترین قوانینی که به سلامت روانی جامعه قضایی کمک شایان توجهی نمود لایحه استفاده اجباری وکیل در محاکم دادگستری بود و این فرصت را فراهم می نمود تا دعاوی به شکل صحیح و قانونمداری طرح و به نتیجه رسد و از اطاله دادرسی درمحاکم که بیشتر به لحاظ عدم طرح صحیح دعاوی و نیز عدم رعایت مسائل شکلی بوجود می آمد جلوگیری می کرد اما متاسفانه بنابر توجیهات غیر منطقی این لایحه لغو گردید و بسیاری در توجیه لغو این لایحه به آمدن فشار مالی بروی جامعه استناد می جستند و اعتراض وکلا را به لحاظ به مخاطره افتادن منبع درآمدشان ، غیر منطقی قلمداد می کردند درحالیکه یکی از مفیدترین قوانین مصوب پس از انقلاب همین لایحه قانونی بوده که علاوه بر هدفمند کردن طرح دعاوی از ورود بسیاری از دعاوی فاقد استدلالات و بینات قانونی جلوگیری می کردکما اینکه کانون وکلا موظف بود برای اقشار کم در آمد وکیل معاضدتی انتخاب نماید بنابراین استدلال وارده از سوی مخالفین این لایحه از اساس محکوم به رد بود
اما یکی از بارزترین موادی که موید همیت و جایگاه وکیل در مراجع قضایی و اجتماعی است تبصره 3 ماده واحده انتخاب وکیل توسط اصحاب دعوی مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام است برابر این ماده وکیل در موضوع دفاع ، از احترام و تامینات شغل قضا برخوردار است .
بنابراین همانگونه که توهین به شاغلین قضایی در حین انجام وظیفه مستوجب تشدید مجازات است به همان میزان توهین و استعمال الفاظ رکیک نسبت به یک وکیل درموضع دفاع تشدید مجازت مرتکب را در پی خواهد داشت .
ملاحظه در تمامی قوانین و مقررات پیش گفته مبین این واقعیت است که وکلا از موضوع و جایگاه ارزشمندی در سطوح مختلف جامعه اعم از قضایی و اجتماعی برخوردارند وکلا امین مردم محسوب می شوند و در بسیاری مواقع حلال مشکلات آنان خواهند بود. ترویج این جایگاه درسایه همیت و صداقت وکلا مرتفع کننده اغلب مشکلات مبتلا به جامعه است و در این بین دستگاه قضا نقش انکار ناپذیری در گسترش آن خواهد داشت امروزه در بسیاری ممالک پیشرفته دنیا وکلا و حقوقدانان تاثیر بسزایی در روابط اجتماعی و سیاسی جامعه خود ایفاء می نمایند و هر قدر این جایگاه با ارزش تر بنا نهاده شود مطمئنا" جامعه نیز از سلامت روانی و قضایی بیشتری برخوردار خواهد بود.
پایان سخن؛ کافی است بدانیم خداوند باری تعالی با آنهمه عظمت و بزرگیش در قرآن مجید چندین بار از لفظ جلاله وکیل استفاده نموده و در موارد عدیده خود را وکیل نامیده است؛
سوره مبارکه انعام آیه 66 :«.....قل لست علیکم بوکیل»
سوره مبارکه شوری آیه6 :«......و ما انت علیهم بوکیل»
سوره مبارکه انعام آیه 107:«......و ما جعلناک علیهم حفیظا"و ما انت علیهم بوکیل»
سوره مبارکه یونس آیه 108:«.....و ما انا علیکم بوکیل »
سوره مبارکه انعام آیه 102:«....و هو علی کل شیء وکیل »
لذا نام وکیل دارای قداست خاصی است که باید شان آن توسط همگان رعایت گردد.
پاییز 90
مجله کانون وکلا