كارگروه حقوق كودك كميسيون حقوق بشر اسلامي ايران به مناسبت 17 مهرماه ـ روز حقوق كودك ـ بيانيه‌اي صادر كرد.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، متن اين بيانيه به شرح زير است:
«1- نهادهای مختلف دولتی وغیر دولتی و فعالان متنوع عرصه حقوق کودک، همه ساله در شانزدهم مهرماه، مقارن با روز بزرگداشت کودکان در جمهوری اسلامی ایران، در چارچوب انجام وظایف و اشتغالات خود جهت صیانت از منافع عالیه اطفال و صیانت از کرامت انسانی تمامی کودکان و رشد استعدادهای خدادادی ایشان، فرصتی دوباره می‌یابند تا دغدغه‌های مطرح در زمینه حقوق کودک را بار دیگر مورد توجه قرار دهند و بررسی کنند.
ما در گستره جهانی حمایت از کودکان، بالاخص در زمینه‌های حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این گروه آسیب‌پذیر چه جایگاهی را به خود اختصاص داده‌ایم؟ ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های ما در این حوزه کدام‌ها هستند؟ چه مقامات، نهادها و ارکانی مسئول تشخیص و تعیین این فرصت‌ها و چالش‌ها هستند؟ بازوهای حمایتی، مالی، مشاوره‌ای، قضایی، سیاسی، فنی و خدماتی این مقامات و نهادها چه ارکانی هستند؟ تا چه میزان توانسته‌ایم در اجرایی كردن حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی کودکان متعلق به مناطق و گروه‌های مختلف موفق باشیم؟ دستاوردها و برون‌دادهای ما در این حوزه طی یک سال گذشته چه بوده است؟
2ـ دفتر نمایندگی یونیسف در ایران، به روش مرسوم سال‌های قبل پس از همفکری با نهادهای رسمی وغیر رسمی ایران، موضوع «کودکان در قلب اهداف توسعه هزاره؛ با هم برای ارتقای عادلانه ایمنی کودکان بکوشیم» را به عنوان شعار روز ملی کودک سال 1391 برگزیده است. با توجه به اینکه قرار است از 16 مهرماه به مدت یک هفته با عنوان هفته کودک ابعاد مختلف وضعیت کودکان مورد بحث و گفت‌وگوی عمومی قرار گیرد و برنامه‌های متنوع بهبود شرايط آنها به اجرا در آید، طبیعتا این هفته مجال مناسبی است تا آگاهی‌های عموم مردم در این حوزه نیز ارتقا یابد.
3ـ مخاطبان ارجمند حتما به خاطر دارند که مقامات و مسئولان دولتی، ملی و بین‌المللی ضمن مشارکت در اجلاس «هزاره ملل متحد» در سپتامبر سال 2000 میلادی هم‌پیمان شدند تا سال 2015 در راستای حصول هشت آرمان ذیل به تلاشهای مشترک در سطوح ملی و بین‌المللی بپردازند:
آرمان نخست: ریشه‌کنی فقر شدید و گرسنگی
آرمان دوم: دستیابی به آموزش ابتدایی همگانی
آرمان سوم: گسترش و ترویج برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان
آرمان چهارم: کاهش مرگ و میر کودکان
آرمان پنجم: بهبود سلامت مادران
آرمان ششم: مبارزه با ایدز، مالاریا و دیگر بیماری‌ها
آرمان هفتم: تضمین پایداری محیط زیست
آرمان هشتم: گسترش مشارکت جهانی برای توسعه
4ـ شعار «لزوم صیانت از کودک به مثابه قلب اهداف توسعه» در یک توضیح ساده به این معنا خواهد بود که تحقق کلیه حقوق کودکان، در فهرست شروط مبنایی حصول اهداف توسعه هزاره محسوب می‌شود و اساسا تحقق این حقوق، جزو اولیه و هسته بنیادین دستیابی به توسعه پایدار است.
هر کودک با حقوق متعدد از جمله اين موارد پای به عرصه گیتی می‌نهد وعلی‌القاعده همه حقوق وی باید رعایت شود: حق رهایی از تبعیض، حق حیات، بقا و رشد، حق به شنیده شدن، حق بهره‌مندی و تکریم منافع عالیه وی در تمامی حوزه‌ها و در تمامی تصمیم‌گیری‌هایی که به نوعی وضعیت وی را متاثر می‌سازد، حق رهایی از کلیه اشکال خشونت، تنبیه و مجازات غیر انسانی، حق بهره‌مندی از آموزش کیفی، برابر و رایگان، حق بهره‌مند شدن از بالاترین استاندارد قابل حصول، کيفی، در دسترس و ارزان سلامت جسمی و روانی، حق رهایی از مساعدت و معاضدت‌های کیفی و در دسترس در موارد لزوم، حق رهایی از ازدواج زودهنگام و اجباری و حق بهره‌مندی از فرصت‌های تفریحی، فرهنگی و مشارکت اجتماعی.
برابر ارزیابی حقوقی، حق رهایی از تبعیض، حق حیات و بقا و رشد، حق به شنیده شدن و لزوم توجه به منافع عالیه طفل، چهار اصل بنیادین پیمان‌نامه بین‌المللی حقوق کودک را به خود اختصاص داده است.
5ـ حقوق فوق‌الذکر، بالاخص در متن پیمان‌نامه بین‌المللی حقوق کودک مقرر شده و دولت جمهوری اسلامی ایران به مثابه یکی از دولت‌های عضو این سند، به طور خاص از سال 1372 یعنی مقارن با تصویب سند موصوف، در راستای تحقق مفاد مقرر در آن دستاوردهایی در خور توجه داشته است. این دستاوردها که از جمله آن می‌توان به کاهش مرگ و میر کودکان زیر پنج سال (آرمان چهارم اعلامیه توسعه هزاره) اشاره داشت، بدون قید احصاء و به طور خاص از منظر تحولات حقوقی، عبارتند از: تدوین لوایح یا تصویب قوانین مرتبط من‌جمله قانون حمایت از کودکان و نوجوانان در تاریخ 25/ 9/ 1381 و تصویب نخستین پروتکل الحاقی منضم به پیمان‌نامه بین‌المللی حقوق کودک در تاریخ 17/ 5/ 1386، تدوین لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در تاریخ 22/ 2/ 1388 و لحاظ تضمیناتی بالاخص در حمایت از افراد زیر 18 سال در معرض خطر و بزه‌دیده، تعریف مفهوم و احصاي مصادیق وضعیت‌های مخاطره‌آمیز، تعریف مفاهیمی نظیر سوءرفتار، بی‌توجهی، سهل‌انگاری، بهره‌کشی، سوء استفاده جنسی، خرید و فروش کودک یا اعضا و جوارح وی، جرم‌انگاری ویژه و تشدید کیفرهای حمایتی، تمهید دادرسی ویژه اطفال بزه‌دیده، در معرض خطر و شاهد جرم، پیش‌بینی تدابیر، اقدامات و ساز و کارهای حمایتی به منظور کاهش و کنترل خطر، عنایت خاص به خانواده والدین، تبیین و تقویت نقش و جایگاه نهادهای متولی و مددکاران اجتماعی در حمایت از این گروه از کودکان، درج تضمینات حقوقی در قانون مجازات اسلامی جدیدالتصویب به ویژه در حوزه‌های ارتقای سن مسئولیت کیفری به 18 سال، رعایت برابری دختران در حداقل سن مسئولیت کیفری، اعطای صلاحیت به قضات محاکم در اخذ نظریه کارشناسی در خصوص تشخیص رشد عقلی محکومان جرایم مستوجب مجازات حد و قصاص که در سنین بین 15 تا 18 سال قرار دارند و طبقه‌بندی جرایم و نگهداری محکومانی که در سنین بین 15 تا 18 سال قرار دارند در کانون اصلاح و تربیت و امکان قانونی اصدار رای به مجازات‌های جایگزین.
6ـ به رغم تدابیر فوق، از منظر حقوقی متاسفانه هنوز چالش‌هایی در حوزه تحقق حقوق انسانی کودکان به چشم می‌خورد؛ چالش‌هایی که ریشه در استمرار خلاءهای قانونی، اجرایی و نظارتی داشته و دارند و باید برای آنها چاره‌جويی شایسته به عمل آید. ازجمله مهم‌ترین آنها بدون قید احصاء می‌توان به موارد ذیل اشاره كرد:
ضرروت رعایت همه‌جانبه اصل ممنوعیت تبعیض؛ بالاخص نسبت به کودکان مناطق دور از مرکز و به ویژه از حیث فرصت‌های آموزشی و درمانی کیفی، در دسترس و ارزان.
ضرورت رعایت منافع عالیه کودکان در تدوین، اجرا، نظارت، ارزیابی و بازنگری قوانین، مقررات، خط مشی‌ها و طرح‌هایی که هریک به نحوی، وضعیت کودک را متاثر خواهد كرد.
ضرورت رعایت حق به شنیده شدن کودکان در تمامی حوزه‌هایی که وضعیت آنها را متاثر می‌سازد؛ من‌جمله در پرونده‌هایی با موضوع فرزندخواندگی، حضانت، قیمومت و طلاق.
لزوم همراه‌سازی نهادهای مسئول حمایت از کودک با استانداردهای تعیین شده از حیث تعداد کارکنان و کیفی بودن ایشان از منظر آشنایی با نیازها و ابعاد حمایتی کودکان.
ضرورت بهره‌مندی از تمامی ظرفیتهای مالی، انسانی، فرهنگی و آموزشی موجود در جهت پاسداشت حقوق و نیازهای عالیه کودکان؛ به ویژه کودکان مناطق دور از مرکز و صعب‌العبور.
لزوم عنایت نظام‌مند و مستمر و نهادینه به رعایت شایسته حقوق و تکالیف کودکان، حسب مورد، از سوی والدین و سرپرستان قانونی کودکان.
لزوم بهره‌مندسازی کلیه کودکان از استانداردهای حداقلی زندگی شایسته؛ شامل خوراک، پوشاک و مسکن مناسب.
ضرورت ساماندهی مناسب امور کودکانی که مورد سوء استفاده و سوء رفتار در خانواده قرار گرفته‌اند.
لزوم حمایت نظام‌مند و مستمر و نهادینه از کودکانی که به طور دائم یا موقت از آموزش خانواده محروم شده‌اند و اعمال کنترل مستمر و نظام‌مند بر وضعیت فرزندخواندگی.
لزوم رعایت مولفه‌های نظام عدالت کیفری صغار و نوجوانان؛ نظیر تاسیس دادگاه‌های خاص اطفال به تعداد لازم و متشکل از قضات و کارکنان متخصص و مهارت‌دیده و آشنا با نیازها و حقوق خاص کودک.
لزوم حضور والدین یا حسب مورد قیم و سرپرستان قانونی در فرآیندهای قضایی مرتبط به کودکان معارض قانون.
ممنوعیت اصدار رای به حبس طولانی‌مدت بدون امکان اعطای عفو و بخشودگی.
امکان اصدار حکم به حبس، به عنوان آخرین حربه و به صورت کوتاه‌مدت با مشارکت نهادهای مدنی و رسانه‌های اجتماعی؛ به ویژه جهت پیشگیری از هنجارشکنی، شناسایی کودکان در معرض خطر، بزه‌دیده و کودکان در موقعیت‌های آسیب‌پذیر و بهره‌مندسازی ایشان از خدمات مشاوره‌ای، مالی، آموزشي و بهداشتی.
ایجاد ساز و کارهای مستقل و بی‌طرف جهت نظارت منظم و مستمر بر نحوه اجرای مفاد فوق و امکان شکایت در موارد نقض آن.
برگزاری دوره‌های آموزشی برای قضات و دیگر کارکنان مرتبط و ایجاد کانون اصلاح و تربیت متشکل از کارکنان مهارت‌دیده و آشنا با نیازهای این گروه آسیب‌پذیر در سراسر کشور.
لزوم فراهم آوردن امکان مشارکت موثر، فعال و مستقل کودکان توان‌خواه ذهنی و جسمی در زندگی جمعی و بهره‌مندسازی آنها از زندگی شایسته و ارائه خدمات حسب اقتضاء، مالی، مشاوره‌ای، بیمه‌های مکمل درمانی و ... به این گروه از کودکان.
ضرورت فرصت‌سازی برای کلیه کودکان؛ بالاخص کودکان مناطق دور از مراکز شهرها و یا دور از مراکز شهرهای بزرگ در دسترسی آسان به خدمات بهداشتی، درمانی و سلامت‌محور کیفی و ارزان من‌جمله آب آشامیدنی سالم، بیمه‌های درمانی و مکمل درمانی، مقابله با سوء تغذیه مادران و مراقبت‌های قبل، حین و پس از بارداری و دوران شیردهی از ایشان.
لزوم تاسیس مدارس فنی و حرفه‌ای ارزان و حسب اقتضاء، رایگان و در دسترس برای کودکان متعلق به خانواده‌های کم‌درآمد.
لزوم اقدام علیه افت تحصیلی و ترک تحصیل؛ بالاخص به نفع کودکان مناطق دور از مرکز و کودکان در وضعیت‌های پرخطر، در معرض خطر و معارض قانون.
ضرورت فراهم آوردن امکان مشارکت موثر کودکان در تشکل‌ها و اجتماعات مفید رشد کودک.
ضرورت فراهم آوردن و تشویق دسترسی سامان‌یافته وهدفمند کلیه کودکان؛ خصوصا کودکان دور از مراکز شهری به شبکه‌های نوین اطلاع‌رسانی نظیر اینترنت در جهت رشد و تعالی شایسته.
لزوم فراهم آوردن فرصت‌های ارزان و حسب مورد، رایگان و در دسترس به بازی و سرگرمی مناسب و نیز مشارکت فعال کلیه کودکان در امور فرهنگی و هنری که در رشد استعدادهای ذاتی ایشان نقش اساسی دارد.
لزوم حمایت جامع و نظام‌مند و مستمر از کودک در برابر استثمار اقتصادی و عدم اشتغال به کارهایی که سلامت جسم و روان وی را تهدید می‌کند و همچنين حمایت از ایشان در برابر مشاغل زیرزمینی و فاقد کارفرمای مشخص من‌جمله بسته‌بندی موادغذایی و پاک کردن حبوبات، سبزی و ... .
لزوم اقدام علیه به کارگیری کودک در توزیع، مصرف و فروش مواد مخدر و روان‌گردان.
لزوم بازتوانی و درمان کودکان قربانی خشونت در تمامی اشکال آن.
لزوم تدوین برنامه‌های اقدام جامع و منسجم و هماهنگ بین بخشی واجد ساز و کارهای قضایی، اجرایی، نظارتی، بازنگری و ارزیابی جهت رفع خلاءها و چالش‌های موجود.
7ـ امید می‌رود در هفته کودک، مقامات و مسئولان ذی‌ربط و فعالان و پژوهشگران مدنی این حوزه و عموم خانواده‌ها و اقشار مختلف جامعه، ضمن درک اهمیت حقوق کودکان، با لحاظ ظرفیتهای اندیشه اسلامی برای ارتقاي حقوق کودک و موازین بین‌المللی مقرر در پیمان‌نامه بین‌المللی حقوق کودک و با توجه به تجارب عملی بین‌المللی، منطقه‌ای و ملی دیگر کشورها با همکاری و تشریک مساعی مستمر و سازنده، در پرتو شعار منتخب امسال بزرگداشت روز کودک در ایران، اقدامات مناسب وموثری را اتخاذ كنند.
همچنین امعان نظر شایسته به فرصت‌های موجود در کشور و تشخیص و تعیین و بهره‌گیری مناسب از آنها و عنایت خاص به خلاءها و چالش‌های فرا روی تحقق استعدادهای خدادادی علیه کودکان که وجدان هر انسان آزاده‌ای را متاثر می‌سازد، می‌تواند زمینه‌ساز اتخاذ تدابیر قانونی، قضایی، اجرایی، بازنگری، نظارتی، ارزیابی و برنامه‌سازی برای اقدام در راستای تامین منافع عالیه تک‌تک کودکان و نوجوانان باشد و سهم مشارکت جمهوری اسلامی ایران را در هیاهوی ساخت جهانی شایسته کودکان، ارتقایی در خور شان جامعه ایران بخشد.
به امید آن روز.»