با تشکر از هیأت مدیره محترم کانون وکلای داگستری اصفهان و برگزار کنندگان این کنگره علمی و با شکوه بنده خیلی افتخار دارم که در حضور اساتید وکلای بزرگ و حقوقدانان برجسته کشورم هستم و میتوانم چند کلمه ای صحبت کنم . بنده فکر کردم اگر وقت باشد از مفهوم استقلال صحبت کنم و بعد از استقلال کانونهای وکلا در کشورهای دیگر به صورت تطبیقی صحبت کنم مخصوصاً در فرانسه و اگر فرصتی شد راجع به آثار و فواید استقلال مواردی عرض کنم .
راجع به مفهوم استقلال البته توجه فرمائید در اینجا هم راجع به استقلال وکیل و هم کانونهای وکلا صحبت شده است که این دو مربوط به هم هستند ولی اگر کانون وکلا استقلال نداشته باشد طبیعتاً وکیل هم استقلال ندارد و بنده بیشتر از استقلال کانونهای وکلا صحبت می کنم .
استقلال به معنای استقلال از قانون مسلماً نیست ،یعنی وکیل تابع قانون است و سعی دارد قانون اجرا شود و باید اینگونه باشد و وکیل مستقل از قانون نیست و حتی اشتباهات قاضی را وکیل باید یاد آوری بکند و در اجرای قانون کوشش کند و استقلال به معنای استقلال از عدالت هم نیست و وکیل باید در پی اجرای عدالت و احقاق حق باشد و وکیل را می گویند یکی از بازوهای فرشته عدالت است بنابر این باید در جهت اجرای حق و احقاق آن گام بردارد و معمولاً وکلا همین عمل را انجام می دهند و همین هدف را تعقیب می کنند .
پس از استقلال کانون به چند معناست ، اگر به قوانینی که تصویب شده رجوع کنیم مخصوصاً قانون مصوب 1333 مفهوم استقلال روشن میشود قبل از اینکه قانون استقلال کامل به تصویب برسد ،قانونی در سال 1315 تصویب شد تصویب شد که استقلال کانون را فقط در امور مالی به رسمیت شناخته بود در ماده ای از این قانون گفته کانون وکلا دارای شخصیت حقوقی و از حیث نظامات تابع اظهارات دادگستری از نظر درآمد و هزینه مستقل است ولی از جهات دیگر وابسته به دادگستری بوده .از جهت اداری وابسته بوده و هیأت مدیره کانون را وزیر دادگستری تعیین می کرده و مسائل انضباطی وکلا با دادگستری بوده و این استقلال بسیار محدود و ناقص است مرحوم متین دفتری که وزیر وقت بوده است می گفتند من طرفدار استقلال کامل کانون وکلا بودم ولی در آن زمان کانون را آماده برای استقلال نمی دیدم ، از این جهت ما استقلال مالی برای کانون شناختیم تا وکلا آمادگی یافته و به استقلال کامل برسند استقلال کامل ابتدا در سال 1331 با تصویب لایحه قانونی که مرحوم دکتر مصدق با استفاده از اختیارات خودش تصویب می کند استقلال کامل شناخته میشود و با اینکه مصوبه مرحوم دکتر مصدق لغو میشود ولی بازهم استقلال کانون وکلا به تایید مجلس رسید و قانون مصوب 1333 می باشد . در ماده 5 آن آمده ( کانون وکلا موسسه ای است مستقل و دارای شخصیت حقوقی مستقل هستند ولی اینجا بطور مطلق از استقلال صحبت کرده است )
تفسیری شده است که کانون استقلال کامل دارد یعنی هم از جهت مالی و هم از جهت اداری و هم از جهت انظباطی امور مالی با خودش است بودجه کانون را خودش وضع می کند در امور اداری کانون مقررات لازم را خودش وضع میکنم در امور انضباطی دادگاه انتظامی قضات است که به تخلفات وکلا رسیدگی می کنند اما در اینجا مسائل دیگری مطرح میشوند که حفظ حقوق وکلا حمایت از حقوق و منافع وکلا و بازنشستگی وکلا امور رفاهی وکلا و همه اینها در اختیار کانون است و این به معنای استقلال کامل وکلاست که الأن متأسفانه با این لایحه یا به عبارتی با پیش نویس لایحه جامع وکالت رسمی کامل از بین می رود و کانونها وابسته به قوه قضائیه میشوند .
استقلال کانون در کشورهای دیگر
چونکه بنده بعنوان معلم حقوق تطبیقی که مقداری مطالعه در این زمینه دارم که در تمام کشورهای آزاد استقلال کانون وکلا به رسمیت شناخته شده است در کشورهای سوسیالیستی سابق یا کمی وسیع تر بگوئیم کشورهای دیکتاتوری و خودکامه استقلال کانون وکلا را قبول ندارند و در کشورهای سوسیالیستی سابق عقیده بر این بوده است که کانون وکلا باید در خدمت دولت باشد در خدمت سیاست باشد همه دستگاهها باید در خدمت دولت باشنند برای مثال در فرانسه که ما در تدوین قانون استقلال از حقوق فرانسه کردیم و یک پیش نویس لایحه ای هم در شورای عالی قضایی تهیه شد که پیش نویس خوبی بود جناب آقای جندقی هم تشریف آوردند و نمایندگان کانونهای وکلا و بعضی از اساتید بودند و بنده هم افتخار داشته که شرکت بنمایم .لایحه خوبی تنظیم شد ولی این هم مسکوت ماند و به جریان نیفتاد من نمیدانم؛ بالاخره لایحه را تهیه کردند و فعلاً در کمیسیون دولت مطرح است امکان دارد در آینده نزدیک هم به مجلس داده شود و امیدواریم آن طرحی که نمایندگان به مجلس داده اند و من آن طرح را نمی دانم که همان پیش نویسی بوده که ماتهیه کردیم در شورای عالی قضایی یا چیز دیگری ولی بهر حال امیدواریم آن طرح مورد پذیرش قرار گیرد یا مقدم شود، در فرانسه از قرنها پیش استقلال کانون پذیرفته شده بود ولی وکلا تشکلهای صنفی را تشکیل داده بودند که مستقل بودند و امور خود را خودشان اداره می کردند و از اعتبار فوق العاده هم برخوردار بودند میتوانستند در تحول قوانین و در جلوگیری از قوانین یا در لغو قوانین ناعادلانه نقش مهمی ایفا کنند یا در دادرسی هایی که دفاع می کردند یا مثال از خطابه های جانانه ای که اینها ایراد می کردند در دفاع از مظلوم و در خلاف نظر حکومت و در زمان خودشان انجام میدادند . البته بعد از انقلاب کبیر فرانسه انقلابیون با وکلا زیاد رابطه خوبی نداشتند برای اینکه در انقلاب کبیر فرانسه هدف این بود که آن نظم موجود کاملا تغییر پیدا میکند و قوانین قبلی کاملاً لغو شود و نظام جدیدی و قوانین تصویب شود بدین جهت کانونهای وکلا را مستقل کردند ولی مادر انقلاب این هدف را نداشتیم و همانطور که فرمودند امام هم از کانونهای وکلا و وکلای دادگستری تشکر کرده بودند و عقیده بر این نبود که نیازی به وکلا نیست و تشخیص بر این بوده است قوانینی که مغایر با شرع بوده را اصلاح کنیم بعد از چندین سال سعی در سال 12 انقلاب به این نتیجه می رسند که وکیل دادگستری لازم است و دانشکده های حقوق را هم که منحل کرده بودند را متوجه شدند که وجود وکلای دادگستری و دانشکده های حقوق لازم است برقرار شود و اصطلاح وکیل در زبانها جاری شود و بعد از چند سال متوجه شدند که هم وکیل و هم دانشکده های حقوق لازم است مسئله استقلال کانون هم مطرح شود ولی ناپلئون هم که خود یک دیکتاتور بود می گفت وکلا مزاحم هستند و دردسر و مشکل برای ما درست می کنند و بهتر است وکلا استقلال نداشته باشند و داخل در دادگستری باشند در سال 1710 که ناپلئون برکنار شد استقلال کامل کانون وکلای فرانسه و کانونهای استقلالی به رسمیت شناخته شد البته مداخلاتی قوه قضائیه داشت که در اوایل اخیراً زیاد ولی در 1830 مداخلات هم خیلی کم میشود و در بعضی موارد شاید با دخالت قوه قضائیه قابل قبول باشد مثلاً زمانی که آئین نامه ای وضع می کنند و قوانین مرتبط به آن را وضع می کنند و قوه قضائیه اگر تخلفی را مشاهده کرد به دادگاه انتظامی قضات و یا کانون وکلا اعلام کند یا مثلاً آئین نامه حق الوکاله را تنظیم می کند و دخالتهایی از این قبیل پذیرفته شده است و تدوین بعضی از مقررات که معقول باشد و به استقلال کانون لطمه ای نزند پذیرفته شده است ولی دخالتها باید به حداقل برسد و در مواقع ضروری باید دولت دخالت کند میتوانیم بگوئیم در فرانسه استقلال کامل کانون وکلا پذیرفته شده است و در فرانسه یک کانون نیست و هر شهرستان یک کانون دارد و بعضی از مواقع هر استان یک کانون دارد ولی اصولاً هر شهرستانی میتواند یک کانون داشته باشد کانون یک شورایی دارد که این شورا اختیارات مالی اداری و انضباطی دارد و رئیس این شورا رئیس کانون بوده که مقام بسیار بالایی دارد که بسیار مقام شامخ و والایی است که اشخاصی که حتی دارای مقامات عالی دیگری هستند وقتی به ریاست کانون انتخاب میشود به آن افتخار می کنند . یک نکته دیگر که در فرانسه هم چند نوع وکیل در گذشته وجود داشته است :
1: وکیل درجه یک
2: وکیل درج دو که تهیه لوایح را بر عهده داشته اند
3: وکلای دادگاهای تجاری
4 : وکلای دادگاههای اداری
ولی امروزه ما یک عنوان وکیل دادگستری داریم چون نهادهای مشابه قابل دفاع نیستند و نهادهای مشابه که هر کدامشان کاری را انجام بدهند یا با همدیگر تضادهایی داشته باشند و این به هر حال قابل استفاده نیست .
به هر حال در فرانسه در قانون 1971 این مشاغل با هم ادغام میشوند و قانون 1990 آن را تصویب می کند امروز یک شغل وکالت در فرانسه است وکیل شخصیتی است که در جامعه بسیار احترام دارد البته تا حدی دست خود ماست . وکیل میتواند از قبول وکالت امتناع کند مثلاً اگر وکیل تشخیص بدهد که موکلش حق را نمی گوید از قبول وکالت امتناع کند و بالعکس در انگلیس سننت این است که وکیل نمی تواند درخواست موکل خود را رد کند .
تبلیغات و دعوت قبول وکالت برای وکالت ممنوع است که در قانون ما هم همت چون شأن وکالت در مقام وکیل را حفظ می کند وکیل با لباس مخصوص حاضر میشود که باعث میشود او مشخص شود و وکیل ممتاز شود .و وکیل در اعتراض به دعوی مصونیت دارد یعنی نمی توانند ایراد بگیرند که چرا وکیل در فلان دعوی فلان مطلب را گفته یا نگفته و در دفاع از دعوا اختیار دارد و مصونیت دارد و نمیتوانند او را مورد انتقاد قرار دهند و وکیل وابیته به عدالت است و در واقع یار عدالت تلقی میشود . قانونی تصویب می کند که وکیل آزاد و مستقل است وکالت یک شغل آزاد و مستقل است اینهم در قانون 1971 و هم در قانون 1990 تصریح شده است آقایان گفته اند و بحث کرده اند و من نمیخواهم وارد بحث قبلی شوم ولی وکیلی که آزاد نباشد ،وابسته باشد وکیلی که بترسد مورد تعقیب وارد شود نمیتواند یار و بازوی عدالت باشد بنابر این تصصریح شده که وکیل و وکلا یک شغل آزاد و مستقل است .
تشکلهای دیگری هم در فرانسه هست که به آنها اشاره می کنیم در فرانسه یک شورای ملی کانونهای وکلا جود دارد که این شورای ملی کانونهای وکلاشخصیتهای حقوقی وجود دارد که وظیفه اش نمایندگی از وکلا نزد مقامات عمومی و هماهنگ سازی قواعد و عرف های حرفه ای بر عهده این شورا است که این هم انتخابی است و از چند عضو انتخابی تشکیل میشود و بعد مراکز ناحیه ای که تربیت وکیل در فرانسه است که این مرکز با همکاری وکلای دادگستری اساتید حقوق و قضات هم برای تربیت وکیل چه در مراحل و چه در ایجاد دوره های تخصصی که برای وکلا بسیار مهم است و امروز همانطور که مشاهده کردیم کارها تخصصی شده است و وکلا هم باید تخصص داشته باشند و شاید هم دارند که خیلی از وکلا هم تخصص دارند و اکثر اعضای این مراکز ناحیه ای از وکلای دادگستری هستند که البته بنده راجع به انگلستان هم یادداست هایی داشتم که با توجه به کمی وقت صرف نظر میکنم .
راجع به فواید استقلال و آثار استقلال ضمن عرایض خود گفتم و مسئله مهم اعتبار وکلا که با استقلال وکیل اعتبار و اهمیت پیدا می کند نقش سازنده وکیل در تحول حقوقی میتواند نقش مهمی باشد و در کشورهای دیگر هم بدین گونه است و انشا الله در کشور ما هم همینگونه باشد .
این لایحه به نظر بنده موجب سر افکندگی است ،چه معنی دارد که استقلال وکلا را بگیریم و کانون را وابسته به قوه ی قضائیه کنیم که امیدواریم این مشکل حل شود و همانطور که اشاره شد واقعاً هم منافع جامعه و هم منافع دادگستری و هم منافع وکلا اقتضا می کند که استقلال کانون حفظ شود .
وبسایت کنگره ملی وکلا