نیم قرن وکالت دادگستری زمان احمد شاه تا...۱۳۴۸
مصاحبه مرحوم محمد علی سفری وکیل دادگستری با سید هاشم وکیل
به اتفاق مدیر مجله به دیدار مردی رفته بودیم که چند ماهی است پس از نیم قرن تلاش و کوشش در خانه نشسته و به استراحت پرداخته است .
سید هاشم وکیل فرزند حاج علینقی متولد سال 1265 شمسی است و حالا 82 سال عمر دارد و آن روز وقتی در خانه وی که تمام آثار یک خانه قدیمی را در شمیران حفظ کرده روی ایوان نشستیم و سخن آغاز کردیم آقای وکیل خوشبختانه همچنان سرحال بود به خصوص که این چند ماه استراحت رنگ و رویش را هم بهترکرده است .
آغاز سخن از جانب منصوریان شد و از آقای وکیل خواست تا به اصطلاح امروزی ها (( بیوگرافی )) خود را بگوید و برای مقدمه کار ، یادداشتی را قرائت کرد که روی آن نوشته بود :
اولین برگ پرونده آقای وکیل در 14/11/1317 تنظیم شده و حاکی است که سید هاشم وکیل قریب 17 سال سابقه وکالت دارد و طبق لیست رسمی در 1306 دارای سابقه وکالت بوده و وکالت پایه یک را از 12/5/1307 احراز کرده است .....
آقای سید هاشم وکیل لبخندی زد و گفت ، اما این اطلاعات شما از روی پرونده من ناقص است چون خیلی قبل از این تاریخ من شروع به کار کردم و بعد گفت من در 1305 قمری در سامرا متولد شدم ، مرحوم پدرم در سامرا بود و 12 ساله بودم که به ایران آمدیم و تا سن 23 سالگی تحصیل می کردم و در آن زمان هم ، تحصیل علوم پایانی نداشت مگر تا درجه اجتهاد ، کار وکالت را من از 23 یا 24 سالگی شروع کردم که البته ضمن آن تحصیل هم می کردم ولی وکالت در آن زمان مثل امروز نبود همانطور که عدلیه آن زمان هم اینطور نبود ، چون این مطالب مربوط می شود به مشروطیت دوم .
در سال 1329 قمری بود که اصول تشکیلات و محاکمات به تصویب رسید و من از 24 سالگی تا حدود 29 سالگی کار وکالت می کردم ، در سال 1337 قمری زمانی که مرحوم نصرت الدوله وزیر عدلیه بود و در رشت به خاطر وقایع جنگل و فعالیت های میرزا کوچک خان جنگلی دولت مرکزی سعی می کرد در آن منطقه از وجود مامورین مطمئنی استفاده کند که جلوی رفتن مردم را به طرف میرزا کوچک خان بگیرند ، در آن زمان مرحوم صدرالاشراف رئیس استیناف رشت بود با اختیارات فراوان حتی اختیار تعیین قضات ، عدلیه رشت هم برای بار دوم منحل شده بود و اختیار کار در دست میرزا احمد خان اشتری بود ، آن مرحوم به من پیشنهاد کرد که رئیس عدلیه رشت بشوم اما من قبول نکردم و گفتم سن من اقتضای چنین مسئولیت بزرگی را ندارد و لذا رئیس دادگاه بدایت شدم . شغل قضایی من در رشت به یک سال نرسید و به تهران آمدم .
سرگذشت مردی با بیش از سابقه وکالت در ایران
مرحوم اشتری در تهران مرا به مرحوم وجدانی در عدلیه معرفی کرد، در آن زمان فرانفرما پس از مدتی تبعید وزیر عدلیه شده بود و با اطلاعاتی که از تشکیلات عدلیه دولت عثمانی داشت می خواست عدلیه ایران را هم درست کند ولی در حقیقت همه کاره عدلیه آقا سید محمد رضا مساوات بود که از موسسین حزب دموکرات محسوب می گردید در آن زمان همانطور که کار وکالت محدود نبود و احتیاج به پروانه نداشت وضع عدلیه هم منظم نبود و تمام تشکیلات عدلیه از صد نفر تجاوز نمی کرد – در عدلیه یک اداره امور تشکیل دادند که تقریباً تمام کارها در این اداره متمرکز شد ، چون رئیس اداره امور ، گزارش ها را به وزیر عدلیه می داد و در یک شورای عالی که به فرمان ناصرالملک نایب السلطنه تشکیل شده بود به تصویب می رسید .
آقا شیخ محمد علی کاتوزیان کفیل اداره امور بود و من هم به سمت مفتش اول منصوب شدم و ریاست محاکم ابتدایی را هم پذیرفتم و این اداره امور دو قسمت بود یکی اداره حقوقی که مرحوم صدرالاشراف رئیس آن بود و یکی اداره امور جزائی که آقا سید حبیب الله شبیر ریاست آن را به عهده داشت .
آقا سید هاشم وکیل در اینجا شرح مبسوطی از عدلیه آن زمان و فعالیت یک مستشار خارجی به نام (( مسیو پرنی )) و نقش زعمای حزب دموکرات که اقلیت آن زمان بودند و حزب اعتدال که اکثریت و اعضا حکومت را تشکیل می دادند در سیاست آن زمان مملکتی بیان کرد که به نوبه خود تاریخچه ای است از گذشته عدلیه ما که متاسفانه گویا هنوز تاریخچه مدونی از آن نداریم و بنابراین وارد این قسمت از خاطرات جناب وکیل نخواهیم شد و بر می گردیم به سال 1338 قمری که مجدداً آقای وکیل از کارهای دولتی عدلیه کناره گیری کرد و شغل وکالت را انتخاب نمود تا به امروز که می توان گفت به روی هم حدود شصت سال است که به کار وکالت مشغول است .
بد نیست از روی پرونده آقای وکیل به نخستین نامه ای که صادر شده توجه کنید :
<table cellSpacing="0" cellPadding="0"> <tbody> <tr> <td>
مقام منیع وزارت جلیله عدلیه ، با تصدیق عکس و امضای آقای آقا سید هاشم وکیل خاطر مبارک را مستحضر می دارد که مشارالیه بر طبق لیست رسمی 1306 دارای سابقه وکالت رسمی بوده است و نظر به اینکه شاغل شغل موظف دولتی یا بلدی نمی باشد اصدار جواز وکالت بر طبق قسمت ج ماده 99 قانون اصول تشکیلات جدید مانعی ندارد . به تاریخ 18/5/1307 امضاء داود پیرنیا رئیس اداره احصائیه امور قضائی .
</td></tr></tbody></table>
این نامه که کمی بیش از چهل سال پیش صادر شده(1307) سه روز بعد یعنی روز 21 مرداد 1307به امضای وزیر عدلیه رسید که نوشت (( تصویب می شود ))
از آن پس تحولات وکالت دادگستری تا مرحله استقلال کانون و پس از آن ، همه جا نام سید هاشم وکیل را همراه دارد .
(( ...... در سال 1305 مجمع وکلا وجود داشت اما تعداد وکلای عدلیه از سی چهل نفر تجاوز نمی کرد و اولین پروانه رسمی هم که برای من صادر شد در سال 1300 بود که مرحوم منصورالسلطنه عدل معاون وزارت عدلیه امضا کرده است . در آن موقع در محاکم وضع چنین بود که اغلب وکلا هم مهر و امضامی کردند و یادم می آید که به محض رسمیت یافتن دادگاه ، مهر از کیف وکلا در می آمد و جلوی دست منشی دادگاه گذارده می شد تا پس از پایان محاکمه صورت جلسات را مهر کند .
مجمع وکلا در آن موقع تحت نظر اداره امور که شرح آن را دادم انتخابات خود را انجام می دادند و چند نفری به عنوان هیات مدیره تعیین می شدند .
اولین رئیس هیات مدیره به آن صورت ، آقا شیخ جلال نهاوندی بود ، از وکلای آن زمان آنچه به یاد دارم مرحوم مجیدی ، مرحوم فاضل الملک همراز و مرحوم داور بودند .
این وضع از نظر مجمع وکلا ادامه داشت تا اینکه مرحوم داور وزیر عدلیه شد و تشکیلات جدید را اجرا کرد در زمان مرحوم داور اعضای هیات مدیره طبق ابلاغ وزیر دادگستری تعیین می شدند وعده هم 7 نفر بود ، ریاست کانون به عهده وزیر دادگستری و نیابت آن هم با رئیس اداره وکالت بود که باز از اعضای عدلیه محسوب می گردید تغییر بعدی در امر وکالت در زمان مرحوم صدرالاشراف صورت گرفت و آن مرحوم لایحه ای به مجلس برد و از تصویب کمیسیون دادگستری گذراند ، این قانون در سال 1314 به تصویب رسید ولی در زمان آقای دکتر متین دفتری سناتور فعلی اجرا شد البته در لایحه هم تغییراتی داده شد .
در آن موقع انتخابات دو درجه ای بود و عده ای حدود 36 نفر را وکلا انتخاب می کردند و از میان آنها وزیر عدلیه اعضای اصلی و علی البدل را انتخاب می کرد اما موقعی که مرحوم صدرالاشراف وزیر عدلیه بود وکلا 36 نفر را انتخاب کردند و آن مرحوم قبول نکرد و گفت من نمی توانم از میان این 36 نفر 18 نفر را انتخاب کنم و باید در موقع انتخاب 36 نفر هم نظارت می کردم .
به هر حال در زمان وزارت آقای دکتر متین دفتری بود که وکلا قسم یاد کردند و در همان محل که قسم یاد می کردیم خود ایشان 36 نفر را تعیین کرد وگفت حالا بین خودتان به حکم قرعه اعضای هیات مدیره را انتخاب کنید و با این ترتیب در سال 1316 اولین دوره هیات مدیره از بین 36 نفر به حکم قرعه 18 نفر اعضای هیات مدیره انتخاب شدند .
اعضای اولین دوره عبارت بودند از آقایان : اعظمی زنگنه – ارسلان خلعتبری – محمود سرشار – عمادالدین سزاوار – ماجدی گرکانی – دکتر حسن مشرف نفیسی- هادی مصدقی – حسین منشور – ابوالحسن موحد – سید مهدی میر ابوالفتح رضوی – سید هاشم وکیل – محسن همراز ( فاضل الملک ) و اعضای علی البدل دوره اول هم عبارت بودند از : آقایان محمد علی دادخواه – عیسی سلطانی – حسین شایسته – حسن فداکار – محمد فرنیا . محسن لک
وقتی این کار تمام شد ، قرار شد به اطاق وزیر عدلیه برویم چون انتخابات هیات رئیسه هم باید توسط خود وزیر صورت می گرفت . هنگامی که به وزیر اطلاع دادند که ما قصد ملاقات داریم ، پیغام داد که از آقایان بپرسید خرج کانون را از کجا می خواهند تامین کنند ، این بود که ما رفتیم در اطلاق دیگری و سهمیه را تعیین کردیم که عبارت بود از فروش پوشه و وکالتنامه و اصولاً سهمیه به دو صورت تامین شد یکی مستقیم و یکی هم غیر مستقیم ، فروش پوشه و وکالتنامه غیر مستقیم و اخذ ماهانه از وکلا مستقیم بود که قرار شد وکیل درجه یک 20 تومان و درجه دو 10 تومان و درجه سه 5 تومان بدهد وکار گشایان هم جزء درجه سه حساب شدند .
بعد رفتیم در اطاق آقای دکتر متین دفتری و جریان را اطلاع دادیم و در آنجا ایشان هیات رئیسه را انتخاب کردند . رئیس خود ایشان و نواب رئیس هم مرحوم همراز و اینجانب را انتخاب کردند .
به این ترتیب اولین دوره هیات مدیره قبل از استقلال تعیین شد .
دومین دوره سال 1322 در زمان وزارت مرحوم زرین کفش صورت گرفت و باز در این دوره اینجانب نایب رئیس کانون بودم .
و ابلاغیه ای که در آن زمان صادر شد به این شرح است :
<table cellSpacing="0" cellPadding="0"> <tbody> <tr> <td>
آقای هاشم وکیل وکیل دادگستری و کارمند هیات مدیره کانون وکلای دادگستری
برابر ماده 11 آیین نامه قانون وکالت مصوب خرداد ماده 1320 شما مجدداً به سمت ریاست کانون وکلای دادگستری تعیین شده اید به موجب این ابلاغ مشغول انجام وظیفه شوید .
به جای وزیر دادگستری – زرین کفش
</td></tr></tbody></table>
دوره سوم در زمان وزارت آقای انوشیروان سپهبدی و در خرداد سال 1325 بود و در این دوره هم صورتی از 35 نفر گرفته شد و کمیسیونی با عضویت مرحوم علی هیات دادستان دیوان کشور – مرحوم شفیع جهانشاهی رئیس شعبه دوم و حشمت الله قضایی رئیس دادگاه های استان و الموتی رئیس دادگاه های شهرستان تشکیل شد و از میان 36 نفر به جای 8 نفر 7 نفر انتخاب کردند . چون نفر آخر که بانو دکتر خدیجه کشاورز بود وزیر عدلیه انتخاب کرد در این دوره چهره های تازه هیات مدیره عبارت بودند از : ایرج اسکندری – علی شهید زاده – الهیار صالح – عمیدی نوری – دکتر خدیجه کشاورز – ابوالفضل لسانی در این دوره مرحوم قوام السلطنه رئیس الوزراء بود .
دوره چهارم از سال 25 تا سال 27 بود – دوره پنجم در زمان وزارت آقای دکتر سجادی بود و چون در این دوره من وکیل مجلس بودم از نیابت ریاست کانون عذر خواستم و آقایان خلعتبری و همرااز نواب رئیس شدند و این تنها دوره ایست که من نایب رئیس نبودم – دوره ششم تا سال 1330 طول کشید .
این بود تاریخچه انتخابات قبل از استقلال به طوری که آرشیو کانون حکایت دارد .
در دوره هفتم وضع انتخابات عوض شد چون لایحه استقلال کانون به تصویب رسید و در این دوره اولین انتخابات یک درجه و بدون دخالت وزیر عدلیه صورت پذیرفت . در این دوره آقای وکیل با 178 رای نفر اول شد و آخرین نفر هم 72 رای داشت و رئیس کانون برای اولین بار از بین وکلا انتخاب شد و آقای وکیل به ریاست کانون انتخاب گردید و این سمت را تا پایان دوره سیزدهم به عهده داشت .
دوره هشتم در سال1335 بود . دوره نهم در سال 1337 که آقای وکیل با 310 رای اول شد – دوره دهم در سال 1339 با 346 رای اول بود .
دوره یازدهم در سال 1341 آقای وکیل با 381 رای نفر دوم شد و نفر اول مرحوم سرشار بود با یک رای اضافی یعنی 382 رای .
دوره دوازدهم در سال 1343 بود که آقای وکیل با 473 رای اول بود .
دوره سیزدهم در سال 1345 آقای وکیل با 439 رای اول بوده و همانطور که اشاره شد در تمام این ادوار رئیس کانون آقای وکیل بود تا دوره چهاردهم که در تابستان امسال انجام گرفت ، در این دوره هم آقای وکیل با 356 رای نفر دوم شد اما با اعلام عدم قبولی خود از عضویت هیات مدیره به خانه رفت و به استراحت پرداخت .
این بود خلاصه ای از زندگی مردی که می توان گفت وکالت عدلیه در ایران را به صورت فعلی پایه گذاری کرد وزمانی دراز یعنی نزدیک بر 60 سال همگامی با تحولات و تغییرات وکالت داشت و آخرین نامه ای که از ایشان در پرونده کانون شماره خورده ، نامه ایست مربوط به چند ماه قبل یعنی 2/4/1347 که نوشته اند
کانون وکلای دادگستری – عطف به نامه شماره 1987 مورخ 30/3/47 با تشکر از آقایان رای دهندگان به اطلاع می رساند که از قبول عضویت در هیات مدیره معذورم .
و اما این 60 سال خدمت در دستگاه عدلیه مملکتی چه به عنوان قضاوت که مدت آن فوق العاده کوتاه بود و چه به عنوان وکالت که زمانی است طولانی برای سید هاشم وکیل پر است از خاطرات گوناگون ، تلخ و شیرین و چه بسیار به جاست که اگر ایشان حال که فرصتی دارد گذشته ها را به رشته تحریر در آورند ، چون پیکره ای است از امر قضاء در کشور ما از زمان استبداد تا مشروطه و امید است که آقای وکیل از این امر مهم هم غافل نمانند چون یادگاری است که از خود به جای خواهند گذارد بدیهی است در طول بیش از چهل سال که آقای وکیل عضویت هیات مدیره و ریاست و نیابت ریاست کانون را داشت ضمن وظایف وکالتی خود به کار های مهم و حساسی هم دعوت شده است که از آن جمله است وکالت آستان قدس رضوی که عین ابلاغ مورخ 25/9/1320 آن به این شرح است :
<table cellSpacing="0" cellPadding="0"> <tbody> <tr> <td>
نامه 2944 مورخ 25/9/1320 وزارت دربار
اطلاعاً زحمت می دهد که بنا به دستخط صادر از پیشگاه مبارک ملوکانه آقای سید هاشم وکیل به سمت وکالت آستان قدس با حق توکیل غیر تعیین شده اند .
</td></tr></tbody></table>
همچنین است تقدیر نامه ای که اعضای هیات مدیره در سال 1332 برای ایشان فرستادند .
<table cellSpacing="0" cellPadding="0"> <tbody> <tr> <td>
16/11764/29720 مورخ 2912/16
آقای سید هاشم وکیل وکیل عدلیه
طبق ماده 20 قانون وکالت شما به سمت عضویت اصلی هیات مدیره کانون وکلا عدلیه تعیین شده اید به موجب این ابلاغ مشغول انجام وظیفه شوید.
</td></tr></tbody></table>
آقای وکیل در سال 1334 قمری در تهران ازدواج کرد و ثمره این ازدواج یک پسر و چهار دختر است . دو دختر آقای وکیل یکی همسر آقای عباس نراقی وکیل دادگستری و نایب رئیس کانون در ادوار گذشته است و یکی هم همسر آقای مهدی نراقی رئیس اداره ثبت شرکت ها . داماد دیگر ایشان آقای مهندس باصری است که در سازمان برنامه کار می کند و چهارمین داماد ایشان هم آقای مهندس فتوحی است که در شرکت نفت مشغول انجام وظیفه است
پسر آقای وکیل عضو شرکت بیمه است و در مجموع آقای سید هاشم وکیل دارای 11 نوه است چون فرزند ان ایشان به استثنای یکی بقیه دارای دو اولاد هستند .
به هر صورت سپهر عدالت برای مردی که عمری را در خدمت به وکالت دادگستری این مملکت طی کرده است آرزودارد روحش قرین رحمت الهی باشد .
رجوع شود به : http://sepehredalat.blogfa.com/post/66
ضمناً قبلاً زندگینامه ای توسط سپهر عدالت نوشته شده بود که در صورت تمایل می توانید به نشانی زیر مراجعه فرمایید .
<a href="http://sepehredalat.blogfa.com/post/10">http://sepehredalat.blogfa.com/post/10</a>
این مصاحبه زیبا برگرفته از مجله حقوق مردم شماره 12 سال ۱۳۴۷ 0