آیا دروغ جرم است ؟

حسین احمدی نیاز- وکیل دادگستری 
دروغ ادعای باطلی است که گوینده، عمدا آن را به عنوان حقیقت بیان می‌کند. اين رذيلت اجتماعي را همه ادیان الهی امری ناپسند و گناه تلقی می‌کنند. همچنين تمامي مکاتب اخلاق گرا نیز آن را مورد نکوهش قرار داده اند. البته نظام‌های حقوقی دیدگاه متفاوتی نسبت به این موضوع دارند. دروغ از منظر دین مبارک اسلام گناه فرض شده است و براين اساس دقیقا این نگاه در نظام حقوقی «کامن لا» یا حقوق عرفی وارد و جرم یا گناه تلقی می شود. بین گناه و جرم تفاوت اساسی وجود دارد
همچنانکه در نظام حقوقی ایران که نظام حقوقی نوشته محسوب می شود بین این دو تفاوت وجود دارد. البته در نظام حقوقی ایران دروغ گفتن جز شهادت کذب و سوگند دروغ جرم محسوب نمی شود.

به راستي جرم با گناه چه تفاوتی دارد؟ گناه در کتاب مقدس به‌عنوان تجاوز یا تخلف از قانون خدا (1 یوحنا 3: 4) و نافرمانی و طغیان بر علیه خدا (تثنیه 9: 7، یوشع 1: 18) تعریف شده است. دین مبین اسلام گناه را نافرمانی در مقابل خدا دانسته است اگرچه تعابیر مختلفی برای آن در نظر گرفته است و از یک منظر آن را به گناهان کبیره و گناهان صغیره تقسیم كرده و در جای دیگر گناه را به بدنی و غیر بدنی تقسیم کرده است که دروغ جزو گناهان کبیره غیر بدنی قرار گرفته‌است. از نخستین سنگ ‏نوشته ‌های موجود، زشتیِ دروغ برای مردم گوشزد شده و همچنین در آثار مکتوب کهن فارسی از اهورامزدا خواسته ما را از دروج(دروغ) دور بدار». بنابراین اخلاق ایرانی از آغاز با این پدیده در مبارزه بوده است چندان که آن‏ را به «دیو دروغ» تشبیه کرده‏‌اند. برای مثال در کلیله و دمنه، همچنین در قابوسنامه، کیمیای سعادت و اخلاق ناصری بر این موضوع بسیار تأکید شده است. جرم به مفهم تخطی از قانون یا ارتکاب فعل ممنوعه است . اصل یکصد و شصت و نه قانون اساسی اعلام می‌دارد «هیچ فعل یا ترک فعلی به استنادقانونی که بعد از آن وضع شده است جرم محسوب نمی‌شود‌».در همین راستا ماده 2 قانون مجازات اسلامی بیان می دارد «هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب می شود».

بنابراین در نظام حقوقی ایران دروغ جز در تصریح قانون جرم محسوب نمی‌شود. اما در نظام حقوقی «کامن لا» دروغ که کتمان حقیقت است جرم تلقی می‌شود و موارد عدیده‌ای را می توان از رویه قضایی «کامن لا» در این خصوص بیان كرد.«کامن لا» رابطه نزدیک‌تری با اخلاق دارد. در نظام حقوقی نوشته یا «روم و ژرمن »که نظام حقوقی ایران نیز در این دسته قرار می‌گیرد. با يد توجه داشت كه دروغ یک رذیلت اخلاقی است و اخلاق از منظر حقوقی فاقد ضمانت اجراست. دکتر ناصر کاتوزیان جمله ارزشمندی دارد مبني‌بر اينكه: درست است که اخلاق در نظام حقوقی ما ضمانت اجرا ندارد اما دادگاه بزرگی وجود دارد و آن هم دادگاه وجدان است. قاضی اصلی محکوم كردن دروغ، دادگاه وجدان است که در دل هر انسانی وجود دارد. .موکول كردن محاکمه دروغگو به دادگاه وجدان که امری اخلاقی است باعث شده است تا زمینه دروغ و دروغگویی در جامعه ما رشد پییدا کند و به علت فقدان ضمانت اجرای آن به‌راحتی دروغ گفتن و دروغ گویی رواج پیدا می‌کند زیرا طبق تصریح قانون جز در شهادت کذب (ماده 650 مجازات اسلامی ) و سوگند دروغ‌در ( ماده 649 مجازات اسلامی ) دروغ مجازاتی در پی نخواهد داشت و جرم تلقی نمی شود.
برگرفته از روزنامه قانون 13/10/91