استاد محمدرضا ضيايي بيگدلي يكي از مفاخر علم حقوق كشورمان در عرصه بين‌المللي است كه در كارنامه تحقيق و تدريس وي بیش از 40 سال تلاش و مجاهدت علمي ثبت شده است.
به گزارش خبرنگار حقوقي قضايي باشگاه خبرنگاران، محمدرضا ضیایى بیگدلى استاد دانشگاه، حقوقدان و نویسنده متولد ۱۳۲۱ تهران است. تحصیلات ابتدایى و متوسطه را در تهران طى نموده و در سال 1340 از دبیرستان دارالفنون موفق به اخذ دیپلم ادبى شده است.
مطالعات غیردرسى او عمدتاً حول محور تاریخ اسلام، زندگى پیامبر و ائمه بوده و کتاب‌هاى «محمد؛ پیامبرى که از نو باید شناخت» و «پیامبر» زین العابدین رهنما را مطالعه کرده است. پدرش که درجه اجتهاد داشته و فردى معمم بوده و بعدها به تحصیل در دانشگاه هم روى آورده و مدرک دکتراى الهیات را از دانشگاه تهران دریافت کرده و در وزارت دارایى وقت و دانشگاه تهران و دانشکده افسرى هم درس مى داده است.
استاد ضيايي بيگدلي درپى این نبوده است که باور و نگرش خود را به محمدرضا - پسر و فرزند ارشد خانواده - تحمیل کند و بچه بزرگ خانواده هم بر ۶ برادر و خواهر خود تأثیرگذار بوده است.
وى در سال 1340 به دانشگاه تهران راه پیدا مى‌کند و در رشته حقوق دانشکده حقوق به تحصیل مى‌پردازد و بعد از ۳ سال فارغ التحصیل مى‌شود.از استادانش يعني دکتر سیدحسن امامى، دکتر محمدباهرى، مشکات و سنگلجى به نیکى یاد مى‌کند و اعتقاد دارد ازنظر علمى دکتر سیدحسن امامى (استاد درس حقوق مدنى) و دکتر باهرى (استاد درس حقوق کیفرى) برایش الگو بوده‌اند.
بعد از اتمام تحصیل دوره کارشناسى، دوره یکسال و نیمه خدمت نظام وظیفه را پشت سر مى‌گذارد و با توجه به علاقه شخصى خودش و اصرار پدرش که ثروت و املاک موروثى برخوردار بوده به منظور ادامه تحصیل در ســــــال 1344 به فرانسه می‌رود و تحصیلات آکادمیک خود را در رشته حقوق بین‌الملل عمومى به مدت ۴ سال تا مقطع دکترا در دانشگاه مونت پولیه ادامه مى‌دهد.
این سفر، اولین سفر خارج از کشور محمدرضا ضیایى بیگدلى بوده. سفرى سخت و زندگى در محیطى غریب؛ اگرچه قبل از سفر، چند نفر آشنا و فامیل در فرانسه داشته و او با کمک آن‌ها از راهنمایى‌هاى لازم بهره‌مند مى‌شده ولى به هرجهت محیط غریب، تجربه‌اى جدید پیش روى او مى‌نهد و او ناهمخوانى دو فرهنگ ایرانى و فرانسوى خصوصاً درزمینه ارتباط بین افراد و محیط خانوادگى را لمس مى‌کند.
تز دکتراى او درمورد مسؤولیت بین‌المللى افراد و به عبارت دقیق‌تر «مسؤولیت افراد درحقوق بین الملل» بوده است. «من عمده بحثم این بود که برپایى دادگاه‌هاى نورنبرگ و توکیو در ایام بعد از جنگ جهانى دوم، زمینه را براى یک تحول درحقوق بین‌الملل فراهم نموده است و ما باید به سمتى برویم که افراد نتوانند پشت حجاب شخصیت حقوقى و دولتها، خودشان را مخفى کنند و مرتکب جنایات علیه بشریت شوند.»
ضیایى بیگدلى پس از بازگشت به وطن، به مدت دوماه در حوزه معاونت ادارى و مالى وزارت کشور به عنوان کارشناس ادارى به کار مشغول مى‌شود و سپس به مدت یک سال و نیم به عنوان کارشناس در دبیرخانه و اداره سوم سیاسى وزارت خارجه مشغول تهیه گزارش‌هاى سیاسى و حقوقى مى شود.
پدرش در بهمن 1349 موفق مى‌شود مجوز تأسیس مدرسه‌اى عالى به نام مدرسه عالی علوم قضایی و اداری قم را از وزارت علوم وقت دریافت کند. او اولین عضو هیأت علمى و معاون ادارى و مالى آنجا و در ضمن قائم مقام پدرش که رئیس آنجا بوده مى شود. در آنجا او حقوق بین‌الملل عمومى و سازمان‌هاى بین‌المللى را تدریس مى‌کرده و این کار را تا سال ۱۳۵۴ یعنى سال دولتى شدن مدرسه عالى ادامه مى‌دهد.
با دولتى شدن مدرسه، احساس ناخوشایندى به او دست مى‌دهد و آن مدرسه با عنوان مجتمع آموزشى عالى قم به دانشگاه تهران واگذار مى‌شود و اولین رئیس آن بعد از دولتى شدن هم دکتر مظاهر مصفا بوده که از جانب دانشگاه تهران به آن سمت منصوب مى‌شود.
اگرچه ضیایى بیگدلى مى‌توانسته دست کم به عنوان عضو هیأت علمى در آن مدرسه به کار خود ادامه دهد اما از سمت خود استعفا مى دهد و به همراه همسرش به تهران مى‌آید. مدتى در مدرسه عالى بازرگانى تدریس مى‌کند و بعد به کارهاى ادارى و حقوقى تمایل پیدامى کند و یکسال مدیر حقوقى صندوق عمران مراتع وزارت کشاورزى بوده و بعداً هم مدیرکل حقوقى سازمان ثبت احوال مى‌شود.
در سال 1358 معاون ادارى و مالى دانشکده مستقل علوم سیاسى و اجتماعى مى‌شود که ریاست آن به عهده دکتر ساعى بوده است. در اواخر سال 1358 دانشکده علوم سیاسى و اجتماعى در 15 مؤسسه آموزشى مستقل دیگر ادغام مى‌شود و نام مجتمع دانشگاهى ادبیات و علوم انسانى به خود مى‌گیرد.
عضدى ریاست مجتمع را به عهده داشته و ضیایى هم به مدت یکسال و نیم به درخواست رئیس مجتمع، معاونت ادارى و مالى آن را به عهده مى‌گیرد. با تأسیس دانشگاه علامه طباطبایى، عضو هیأت علمى آنجا مى‌شود و این عضویت تاکنون ادامه داشته است و دروس حقوق بین‌الملل، حقوق اساسى، اسلام و حقوق بین‌الملل و سازمان‌هاى بین‌المللى را در طى این سال‌ها ارائه داده است.
او در سال‌هاى 67-1360به صورت متناوب و به مدت 12 سال مدیر گروه حقوق دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایى بوده و نقش مهمى در تبدیل گروه حقوق به دانشکده حقوق ایفا نموده است. بالاخره به مشقات بسیار دانشکده تأسیس مى‌شود. یکى از موانع تأسیس دانشکده این بوده که هرگونه گسترش تأسیسات دستگاه‌هاى دولتى در تهران ممنوع است ولى بالاخره در سال ۱۳۷۶ تأسیس دانشکده عینیت مى‌یابد و این دانشکده در حال حاضر 1100 دانشجوى کارشناسى، 300 دانشجوى کارشناسى ارشد و 13 دانشجوى دکتراى حقوق بین‌المللى را تربیت مى‌کند.
معروف‌ترین نوشته او، کتاب «حقوق بین‌الملل عمومى» است که هم اکنون به چاپ بیست و یکم رسیده و حدود یکصد هزارنسخه از آن به بازار آمده و به فروش رفته است. هرچند که کتاب «مقدمه علم حقوق» دکتر کاتوزیان که چندسال قبل ازانقلاب چاپ اول آن به بازار آمده بیش از 30 بار چاپ شده است ولى دستیابى کتاب ضیایى بیگدلى به چاپ بیست و یکم درمیان کتاب هاى حقوقى منتشر در سالیان بعد از انقلاب یک رکورد بى‌نظیر مى‌باشد.
وي هم اکنون مدیر پروژه‌اى است که دانشگاه علامه طباطبایى تصویب کرده و آن تدوین دایرة‌المعارف دیوان بین‌المللى دادگسترى است. پروژه‌اى که کلیه اطلاعات مربوط به آن دیوان را دراختیار خوانندگان مى‌گذارد و تدوین چنین دایرة‌‌المعارفى حداقل 5 الی 6 سال وقت نیاز دارد. او خود را آدم خوش بینى مى داند که زمینه هاى اقناع وجدانى را داشته و عاشق کارش بوده است و اعتقاددارد که کارحاشیه اى حتى کارى مانند وکالت نداشته است.
اين حقوقدان مى‌گوید:" اگر مى‌خواستم به کار حاشیه‌اى بپردازم همین آثار تحقیقى و تألیف هم نمى‌توانستم انجام دهم." این نویسنده و استاد دانشگاه که بيش از 40 سال علم آموزى درحوزه حقوق و 35 سال تدریس در زمینه حقوق بین‌الملل عمومى را در سابقه خود دارد فعالیت در انجمن ایرانى مطالعات سازمان ملل متحد را در راستاى اهداف علمى و اصلى‌اش مى‌داند.