ابراهیم یوسفی محله-وکیل دادگستری
تحصن دوم: تحصن خانواده های همافران زندانی
دومین تحصن مهم در کانون وکلا قبل از انقلاب مربوط به خانواده های همافران زندانی است.همافران نیروی هوایی رسته ای از نیروی هوایی بودند که به منظور تشکیل کادر فنی پیشرفته برای نیروی هوایی استخدام شدند . لذا از سال 1349 تا 1356 هزاران نفر برای این منظور به کار گرفته شدند. این افراد بعد از استخدام دوره های مختلف آموزشی را در ایران وامریکا طی کردند و از مزایای اقتصادی واجتماعی مساعدی بهرمند بودند. اما در مقایسه با سایر نیروهای نظامی اجازه ترفیع درجه را نداشتند و در این خصوص نارضایتی هایی نزد همافران به وجود آمده بود. ارتباط با دانشگاهیان و دارا بودن بورد های تخصصی مختلف فنی از امریکا موجب گردیده بود که این قشر در نیروی هوایی شاهنشاهی به عنوان قشری روشنفکر و متمایز مطرح باشد.ژنرال هایزر در کتاب خاطرات خود(ماموریت در تهران) ضمن اشاره به این مساله به نقل از قره باغی همافران را در ارتباط با دانشگاهیان و در مسیر تبلیغات سوء آنها معرفی کرده است.(آیت مظفری.چرایی ناتوانی رژیم پهلوی در جلوگیری از وقوع انقلاب اسلامی. نشریه حصون بهار86 شماره11.)
پس از خروج شاه از ایران در دی ماه 1356دامنه اعتراضات این رسته علنی شد. در روز سی ام دی ماه 57همافران پایگاه هوایی بندرعباس تظاهرات گسترده ای را ترتیب دادند و با اعلام حمایت از مردم ایران و همبستگی با آنان و سایر همافران دیگر پایگاه ها اعلام کردند که از هرگونه دستور نظامی علیه مردم حمایت نخواهند کرد و با فرماندهانی که قصد کودتا داشته باشند مقابله خواهند کرد.
پس از این واقعه در چهارم بهمن ماه همافران تهران وپایگاه هوایی بوشهر و در هفتم بهمن ماه همافران پایگاه هشتم شکاری اصفهان دست به تحصن و تظاهرات زده وهمبستگی خود را با مردم وانقلاب اعلام کردند.(رفتارشناسی همافران در انقلاب اسلامی.محمد علی صدر شیرازی.اینترنت)
موج دستگیری ها و بازداشت ها به دنبال این وقایع آغاز شد و خبرهای نگران کننده ای از وضعیت بازداشت شدگان در جامعه و احتمال اعدام تعدادی از آنان منتشر شد لذا تلاش های مختلفی برای رهایی همافران آغاز شد.خانواده های بازداشت شدگان با لحاظ آزادی اخیر زندانیان سیاسی با تحصن خانواده های آنان در محل کانون وکلا و کمک های کانون در آزادی آنها تصمیم گرفتند که برای بار دوم در کانون تحصن کرده و از مسوولان کانون وکلا برای آزادی عزیران دربند خود کمک خواهند.
روزنامه آیندگان در روز 15 بهمن 1357 خبر از تحصن گروه عظیمی از مردم در کاخ دادگستری داد و گزارش کاملی ارایه کرد"
« از ساعت 8 صبح زن ها با کودکان خردسال خود در راهرو های باریک کانون وکلا با چشمان گریان نشسته بودند. بستگان هر یک از همافران و درجه داران نگران و ملتهب از وضع نزدیکان خود ، وضعشان را برای یکدیگر تعریف می کردند.پس از ساعت 9 اندک اندک گروه های دیگر مردم برای ابراز همبستگی به جمع آنها آمدند.دانشجویان دانشگاه ها نیز در گروه های کوچک و بزرگ با شعار های"درود بر همافر مجاهد" ،"همافر مجاهد تو نور چشم مایی"و "همافر مجاهد آزاد باید گردد"..... با خانواده های زندانیان نیروی هوایی هم صدا شدند. در حین شعار دادن همه ملتهب بودندو اشک در چشمانشان حلقه زده بود.
ساعت 10 صبح دکتر متین دفتری یکی از اعضای فعال کانون وکلا طی سخنانی خطاب به خانواده های کادر نیروی هوایی زندانی شده گفت:"از این که محبت کردید و ما را مصلح دانستید تا در حل مشکل با یکدیگر درد دل و مشورت کنیم متشکر وممنونم. کار ما صرفا بلند کردن صدا به عنوان اعتراض برای خواسته شما و همه ملت ایران است. درباره حمایت از کادر نیروی هوایی شجاع مانیز حضرت آیت الله خمینی در سخنرانی بهشت زهرا تاکید کرده است مسلما بدانید که با اراده ایشان و همت مردم تا چند روز دیگر همه آزاد خواهند شد "
سپس دکتر متین دفتری دکتر دادبه وکیل دادگستری را مسوول رسیدگی به این پرونده معرفی کرده و به مقامات عالی نیروی هوایی معرفی کرد.»
متن معرفی نامه دکتر محمد دادبه به شرح ذیل است:
نامه شماره 8686/ب
«فرماندهی محترم نیروی هوایی»
امروز چهاردهم بهمن 1357 تعداد بسیار زیادی از خانواده های همافران بازداشتی به کانون وکلا مراجعه و ضمن تسلیم شکوائیه و درخواست رسیدگی به موضوع بازداشت عده ای از همافران، اعلام تحصن نامحدودی نمودند. بدین وسیله آقای دکتر محمد دادبه وکیل دادگستری را به نمایندگی از طرف کانون وکلا معرفی می نماید. تا با آن فرماندهی در این مورد مذاکره نموده و اقدامات خودرا به اطلاع کانون برسانند. انتظار دارد دستورات صادره از طرف آن فرماندهی منجر به آزادی هرچه زودتر بازداشت شدگان و رفع نگرانی خانواده های آنان بشود.
«نایب رئیس کانون وکلای دادگستری-هدایت الله متین دفتری»
نشریات آن زمان از قطع تحصن در کانون وکلا و انتقال متحصنین به مسجد دانشگاه تهران خبر دادند .متحصنین نمایندگان خود را برای ارتباط با کانون معرفی کردند.
آقای پرویز تابشیان وکیل دادگستری در بیان خاطرات خود از این واقعه می گویند:«به پیشنهاد مرحوم دکتر دامغانی محل تحصن به مسجد دانشگاه تهران تغییر داده شد و در مسیر حرکت از خیابان حافظ شعاری توسط مرحوم دکتر دامغانی ساخته شد و توسط مردم سر داده می شد :" برای آزادی همافر ضد شاه تحصن تحصن در مسجد دانشگاه"
از کانون راه که افتادیم مردم نیز اضافه می شدند و مسجد دانشگاه تهران هم آماده بود.»
از فردا مجددا کانون وکلا شاهد حضور مردم متحصن در راهروهایش است. روزنامه ها نبود امنیت جانی و امکانات در مسجد دانشگاه را دلیل انصراف مردم از ادامه تحصن در آن مکان اعلام نمودند. آقای احمد جاوید تاش وکیل دادگستری نیز در بیان خاطراتشان از آن روز ،مرحوم زواره ای را از بانیان برگشت مجدد متحصنین به کانون وکلا برای تحصن نام می برند.
روز16بهمن ماه مجددا توجه مطبوعات و افکار عمومی به تحصن خانواده های نگران همافران دربند در محل کانون وکلا جلب شد:
روزنامه کیهان در شماره روز 16 بهمن خود از این تحصن چنین گزارش می دهد:
"گروهی از خانواده های همافران و درجه داران و افسران نیروی هوایی که دستگیر وزندانی شده اند از ساعت ده صبح امروز در یکی از اتاق های کانون وکلا در طبقه سوم کاخ دادگستری متحصن شده اند.این عده اعلام کرده اند که تا آزادی بدون قید و شرط کلیه دستگیر شدگان به تحصن خود ادامه خواهند دادو همچنین از مردم وسازمان های ملی و دیگر گروه ها دعوت کردند که با آن ها همبستگی نمایند.
خانواده های همافران و درجه داران و افسران در حالی که به شدت نگران وضع عزیزان خود هستند اظهار داشتند که از تاریخ بازداشت این عده تا امروز هیچ گونه اطلاعی از آنها ندارند و شایعات زیادی درباره وضع آنها شنیده اند. آنها گفتند مقامات نیروی هوایی هرگونه ارتباط با دستگیر شدگان را قطع کرده وحتی اجازه تماس تلفنی به خانواده های آنان داده نمی شود.
دکتر محمد ابراهیم دادبه از سوی کانون وکلا برای مذاکره با مقامات تراز اول ارتش تعیین و در حال مذاکره بوده و طبق اطلاع این مذاکرات با حسن تفاهم در جریان است. مذاکرات قبلی رابط کانون وکلا و ارتش منجر به آزادی تعدادی از همافران شده است و از ساعت 9 صبح امروز هم جلسه ای با حضور دکتر دادبه و یکی از مقامات عالی رتبه ارتش به منظور آزادی بقیه همافران زندانی تشکیل شده است."
اما روز بعد مورخ17 بهمن ماه روابط عمومی ارتش در این زمینه اطلاعیه ای صادر کرد:
"هیچ گونه مذاکره ای در این مورد انجام نشده و چنانچه متخلفین در بازداشت باشند فقط برابرقوانین ومقررات ارتش با آنها برخورد و رفتار خواهد شد."(کیهان ص-7 مورخ17بهمن)
در پی اعلام تحصن خانواده های پرسنل نیروی هوایی در کانون وکلای دادگستری ،سازمان ها وگروه های مختلفی با این عده اعلام همسبتگی نمودند:سازمان مستقل معلمان،کارمندان و کارکنان وزارت دادگستری،گروه زیادی از ورزشکاران پایتخت،دانشجویان ،کانون وکلای دادگستری،کمیته استقبال از امام خمینی و کارکنان وزارتخانه های مسکن وشهرسازی و کشور از آن جمله بودند و از ساعت 12 با شعار «نیروی هوایی ارتش ملی ماست» وارد دادگستری شده و به جمع متحصنین در کانون وکلا پیوستند.
خبرنگار کیهان از وقایع این روز چنین گزارش داده است:
"یکی از خانواده های دستگیر شدگان درباره اقدامات کانون وکلای دادگستری گفت: از سوی هدایت الله متین دفتری نایب رییس کانون وکلا ،دو تن از وکلای دادگستری مامور رسیدگی وتعقیب چگونگی آزادی زندانیان شده اند و به طوری که گفته می شود مذاکراتی نیز از سوی آنان با مقامات ارتشی و دادرسی ارتش به عمل آمده است. به گفته یکی از وکلای دادگستری مذاکرات اعضای کانون وکلا با مقامات دادرسی ارتش تا حدودی سود بخش بوده و مقدماتی در زمینه آزادی پرسنل زندانی نیروی هوایی صورت گرفته است.
دکتر متین دفتری به خبرنگار کیهان گفت: کانون وکلا هم اکنون سرگرم بررسی وپیگیری جدی این مساله است و تمام تلاش خود را برای آزادی این عده به کار بسته است. اقدام نسبت به آزادی و رهایی همافران و دیگر پرسنل نیروی هوایی کمی دشوارتر از زندانیان سیاسی است وبا این وضع کانون وکلا همچنان به تلاش های خود در این باره ادامه خواهد داد.در مورد تحصن خانواده های زندانیان در کانون وکلا هیچ مشکلی برای تحصن وجود ندارد و آنان می توانند تا هر زمان که مایلند در کانون وکلا متحصن باشند. امیدوارم ظرف چند روز آینده مذاکرات به نتیجه برسد و کلیه زندانیان نیروی هوایی آزاد شوند."
روزبعد روزنامه کیهان گزارشی از اولین شب تحصن در کانون وکلا منتشر کرد:
"از سوی کانون وکلای دادگستری علی هاشمیان،پرویز تابشیان اصفهانی،کاظم محصل افشار،ایروانی،محمد جواد رضوی و صدر واثقی وکلای دادگستری همراه خانواده های متحصنین شب را در کانون وکلا خوابیدند و دیشب و دیروز گروه های زیادی به جمع متحصنین پیوستند و مقدار زیادی خوراک و پوشاک برای آنان آوردند."
"به گفته خانواده یکی از همافران ،28 نفر از همافران دربند که از تهران به خاش منقل شده بوند آزاد شده اند و به جمع متحصنین پیوسته اند و هم اکنون اقدامات کانون وکلا برای آزادی بقیه زندانیان ادامه دارد و پیش بینی می شود ظرف چند روز آینده کلیه بازداشت شدگان آزاد شوند. امروز نیز قرار است گروه های زیادی برای اعلام همبستگی با خانواده ای متحصن به کانون وکلا بروند."
اما شب دوم، تحصن در کانون وکلا مواجه با حوادثی بود که خبرنگار کیهان چنین گزارش کرده است(کیهان 18بهمن57 صفحه دوم):
"شب گذشته هنگامی که خانواده های افسران و همافران نیروی هوایی در محل کانون وکلا در تحصن به سر می بردند و عده ای از معلمین هم به عنوان همدردی به آنها پیوسته بودند ،یک باره چراغ های اتاق ها و کریدور ها به علت قطع برق خاموش شد. در این هنگام یک ستوان یکم به همراه دو تن از درجه داران فرمانداری نظامی به طور ناگهانی وارد کانون وکلا شدند و با تهدید و ارعاب آنان را از اتاق ها بیرون کشیده و سپس بر روی صندلی رفته و در تاریکی مطلق طی سخنرانی مفصل ،خانواده های متحصن را تهدید کردند که هدف گلوله قرار خواهندداد. این عمل موجب وحشت متحصنین گردید. با آمدن آقای علی هاشمیان عضو هیات مدیره و وساطت نامبرده موضوع فیصله پیدا کرده و متحصنین به اتاق ها بازگشتند.
این امر موجب اعتراض شدید وکلای دادگستری شد و موضوع به آقای عالمی سرپرست دادگستری اعلام شد. در پایان جریان دیشب فرمانده نظامی رسته از خانواده های متحصن و از وکلا عذرخواهی کرد."(کیهان18بهمن ص2)
روز پنجشنبه 19 بهمن ماه نیروی هوایی خبر از آزادی کلیه همافران بازداشت شده داد اما کانون وکلا اعلام کرد که هنوز 4 نفر از همافران در بازداشت به سر می برند. لذا ظهر خانواده های همافران اعلام کردند که تا آزادی همه زندانیان تا روز یکشنبه 22 بهمن ماه دست به اعتصاب غذا خواهند زد.
خبرنگار کیهان به نقل از یکی از اعضای کانون وکلای دادگستری از ترک کاخ دادگستری توسط ماموران فرمانداری نظامی خبر داد. و اینکه تیمسار خسرو راد طی تماس تلفنی با دکتر دادبه نماینده کانون اعلام کرده که دستور آزادی 45 نفر از افسران و درجه داران هوانیروز بازداشتی داده شده که با پرواز یک فروند هواپیما از خاش به پایگاه اصفهان آزاد خواهند شد.
تحصن خانواده ها تا روز 22 بهمن در محل کانون ادامه دارد .با افزایش درگیری ها و حمله یگان های گارد جاویدان به پایگاه های نیروی هوایی در دوشان تپه و وقوع درگیری های خونین ،خانواده های متحصن با صدور بیانیه ای وبرای شرکت مستقیم در مبارزه به تحصن پایان دادند:
« ما خانواده های افسران،درجه داران و همافران با سپاس و ستایش از ملت مبارز ایران که خانواده های درجه داران و همافران و سربازان پیوسته به صفوف مردم را به گرمی پذیرا شدند،با تایید مجدد همبستگی خود با کلیه افراد ملت ایران با اعلام حقانیت مبارزات مردم به رهبری امام خمینی برای سرنگونی رژیم منحط وفاسد پهلوی و با تشکر از همکاری های ذی قیمت وکلای دادگستری و کمک های کمیته امام خمینی و دیگر ارجمندان و کلیه جمعیت ها وسازمان هایی که در طول تحصن با ما اعلام همبستگی کردند ،به احترام افسران ودرجه داران و همافران و سربازانی که دوشادوش مردم ایران به نبرد مستقیم علیه رژیم طاغوتی دست زدند ،با آن که هنوز تعدادی از افراد ما دربند می باشند به تحصن خود خاتمه می دهیم تا بتوانیم همگام با فرزندان ایران زمین در حمله به صفوف دشمن و آزادی ایران وفرزندان و برادرانمان وهمسرانمان مستقیما شرکت جوییم.»(کیهان 22 بهمن ص5)
دو ماه نیم پس از پایان تحصن و در تاریخ 6 اردیبهشت 1358 مراسمی با حضور زندانیان آزاد شده و خانواده های آنان در تقدیر وتشکر از کانون وکلا و اعضای آن در محل کانون وکلا برگزار می گردد.
روزنامه آیندگان در شماره 3344 خود از این مراسم چنین گزارش تهیه کرده است:
«لوح سپاس همافران نیروی هوایی روز پنجشنبه طی مراسمی تقدیم کانون وکلای دادگستری شد. این لوح به پاس قدردانی از تلاش های کانون وکلا برای نجات همافران از زندان های رژیم گذشته و کمک به انجام خواست های همافران هنگام تحصن آنها در زمان دولت بختیار تقدیم شد.
در این مراسم نخست نماینده همافران ضمن سخنانی گفت:"ما از بدو ورود به ارتش خفقان و تبعیض را حس می نمودیم و هر چه دیکتاتوری بیشتر می شد آمادگی بیشتری برای بروز خواست های واقعی خود پیدا می کردیم.
دومین مساله آگاهی و فهم جامعه است که یقینا مسوولیت آن بر عهده روشنفکران آن جامعه می باشد که لازم است در ایجا نهایت قدردانی وسپاس همه ملت ایران از آنان که در آگاه کردن مردم و رهبری افکار و اهداف و حرکت های انقلابی مردم سهمی داشته اند ابراز گردد.
نخستین سلاحی که ما به آن مسلح و مجهز شدیم سلاح مطالعه و بالا بردن آگاهی و معلومات خودمان بود که بدون اغراق بایستی مدیون رهبری روحانیت مترقی ،نویسندگان،استادان،شعراو تمامی کسانی که در روشن کردن افکار ما خدمات و فداکاری ها نمودند باشیم. آن چه امروز ما را بر آن واداشت که در این مکان حضور داشته باشیم ،افشای این حقیقت است که علی رغم تمام آمادگی هایمان،اگر پشتیبانی و همگامی اعضای محترم کانون وکلای ایران نبود شاید ما هم امروز نبودیم و همان روز های اول جلو رگبار های دشمن فدای ملت گردیده بودیم.
یادمان نمی رود که در آن دوران کانون وکلا تنها و تنها تکیه گاه عزیزان وطن در زندان ها و بیدادگاه های آریامهری بود. یادمان نمی رود که در آن زمان که هر صدای حق طلبانه ای در گلو خفه می شد ،فریاد پیشگامان کانون وکلا بر دل ها طنین می انداخت و نوید آزادی سر می داد.
گرجه این همه فداکاری ،این همه وطن پرستی و این همه ایمان و اعتقاد به مبارزه و دفاع از حقوق حقه ملت را نمی توان با زبان قدردانی کرد ولی بنا به احساس وظیفه امروز گرد آمدیم تا با تقدیم سپاس نامه ای آن چه در درونمان می گذرد با شما در میان بگذاریم و یادنامه ای باشد که شاید نمایانگر نهایت تشکر ما همافران از شما وکلا و کارمندان پاک و با شرف این کانون باشد. به امید قبولی این ناچیز.»
سپس دکتر متین دفتری نایب رئیس کانون وکلای دادگستری ضمن سخنانی خطاب به همافران گفت:
"زمانی که عده ای از شما جوانان برومند و روشنفکر به واسطه داشتن افکار انسانی و انقلابی دستگیر و زندانی شدید ،خانواده های شما به اینجا آمدند ومتحصن شدند و از ما خواستند برای آزادی شما عزیزان اقدام کنیم .ما این خواست آنان را با جان ودل پذیرفتیم و از آن جا که وظیفه خود می دانستیم با کوشش و تلاش بسیار دست به کار شدیم.(روزنامه کیهان. هشتم اردیبهشت 58 ص2)
"ما شرمنده هستیم که از شما لوح سپاس می گیریم .این ما و ملت ایران است که باید لوح سپاس را به شما بدهد. این وظیفه ما بود که در جهت نجات جان پرسنل نیروی هوایی اقدام کنیم. این در واقع یکی از بزرگترین وقایع تاریخ کانون ما بوده است. کانون در طول تاریخ فعایت خود با دو حادثه تاریخی روبرو شد:یکی تحصن خانواده همافران و دیگری تحصن خانودا زندانیان سیاسی."( روزنامه آیندگان شماره3344)
"به یاد می آورم روز های اعتصاب و اعتراض شما را که بر سپهبد معدوم ربیعی گران آمده بود و به یکی از همکاران من گفته بود که همافران و افسران و درجه داران باید تنبیه شوند تا بدانند در ارتش حساب و کتابی وجود دارد."(کیهان8/2/58)
"ما روزی که لباس وکالت پوشیدیم سوگند یاد کردیم که حق را به حق دار بدهیم . ما این لوحه شما را در کانون وکلا حفظ خواهیم کرد و نسل اندر نسل آن را باقی نگاه خواهیم داشت.
درود بر شما قهرمانان پیشتاز این انقلاب که شجاعانه قد علم کرده و از دادن جان خود دریغ نکردید."(ش3344 آیندگان 8/2/1358)
در پایان لازم می دانم از همکاری بی دریغ سروران ارجمند آقایان احمد جاوید تاش ، پرویز تابشیان اصفهانی ، احمد بشیری و مرتضی شیخ الاسلامی کمال سپاس گزاری را داشته باشم.
مجله کانون وکلا پاییز 91