گام های توسعه هزاره تحقق آرزویی همگانی
نرگس یوسفی
برنامه اعلامیه توسعه هزاره به عنوان نقطه نظرات سران 147 کشور و 191 ملت جهان در بزرگترین گردهمایی ، در اجلاس هزاره که از 6 تا 8 سپتامبر 2000 در نیویورک تشکلیل شد ، به تصویب رسید . دلیل اصلی تشکیل و اقدام برای این گردهمایی حس مسئولیت دسته جمعی برای احقاق برابری ، عدالت ، مساوات و ایجاد عزت و شرف انسانی در سطح جهان توسط اعمال قدرت برای تامین نیازهای واقعی مردم سراسر دنیا بود .
براین اساس مهمترین ارزشهای بنیادین اولیه سرلوحه این برنامه قرار گرفت ، از جمله احقاق حق اساسی هر زن و مرد برای انتخاب زندگی دلخواه ، و پرورش کودکان شان با شرف و منزلت انسانی ، رها از گرسنگی ، بیم از سرکوبی ، ایمن از خشونت و بی عدالتی . توزیع عادلانه هزینه ها و فشارهای بین المللی مطابق با اصول اساسی عدالت اجتماعی بین همه کشورهای جهان . حفظ تمام گونه های اعتقادی فرهنگی زبانی و احترام به این تفاوت ها و گرامیداشت انها به عنوان دارایی های ارزشمند بشریت . مدیریت کلیه منابع طبیعی و گونه های زنده براساس اصول و قواعد توسعه پایدار ، دوراندیشی و حفظ منابع طبیعی و توجه به ارثیه ما برای ایندگان . توجه به توسعه اجتماعی اقتصادی کلیه نقاط جهان و رفع بی عدالتی در این زمینه . برخورد با تهدیدها نسبت به صلح و امنیت جهانی و بین المللی و تقسیم حس مسئولیت پذیری بین ملت های جهان و اعمال ان بصورت چند جانبه .
این برنامه ها در یک نگاه سطحی ممکن است مجموعه ارزوهایی بنظر برسند که در برخی جهات حتی دست نیافتنی و غیر منطقی هستند ، اما مطالعه عمیق تر نشان می دهد که انها شامل دیدگاه های چند بعدی و گسترده ، برپایه توسعه جهانی هستند، که به زیر ساخت ها در دهه های گذشته توجه میکند یعنی به انچه نتایج پیش بینی شده در برنامه های قبلی را بدست نیاورده اند . به عنوان مثال در مورد اولین هدف یعنی کاهش فقر ، این برنامه به دنبال یک اعتقاد ساده درباره رشد اقتصادی و کاهش فقر نیست بلکه به جای برخورد با فقر و حل ان بصورت خیریه ای و کمک های بین المللی به بررسی عدم برخوردای از امکانات اولیه جهت هدایت زندگیهای مناسب و توانمند سازی مردم بومی منطقه میپردازد. فراهم کردن امکانات اولیه شامل برخورداری از اخرین استانداردهای زندگی یعنی زندگی سالم و طولانی ، که شامل برخورداری از شرایط تحصیلی ، بهداشت ، برابری جنسیتی ، اقتصاد سالم ، ثبات محیط زیست و ... است . در واقع ضروری ترین امکانات توسط این برنامه ایجاد میگردد و پس از ان مردم توانمند یک منطقه توسط طرح های اجرایی به سمت توسعه بیشتر هدایت میگردند .در همین مرحله اهداف اقتصادی فرهنگی شروع به کار میکنند و زمینه های بنیادین و اساسی را برای فراهم سازی امکانات مذکور ایجاد مینمایند . مهمترین فاز این برنامه تعهداتی است که بصورت شبکه ای توسط سازمان ملل بین همه ی ملت ها و کشورها تشکیل شده و بصورت مسئولیت های همگانی درمی اید . بنابراین اصول و ارزشهای زیر بنایی برنامه توسعه هزاره همچون تعاون ، استقلال ، عدالت ، استحکام ارزش ها و اصول اجتماعی تنها یکسری اهداف پرهیزگارانه نیستند بلکه حقوقی قابل ادعا در سطح جهانی میباشند .
همین ارزشهای بنیادین مسبب هشت هدف کاربردی است که کشورها را موظف می نماید برای مبارزه با فقر و گرسنگی ، عدم وجود امکانات اموزش و پرورش ، نابرابری جنسیتی ، مرگ و میر کودکان و مادران ، بیماری ، نابودی محیط زیست ، دست به دست هم بدهند و بیشتر کار کنند ، همچنین برای اهداف درجه دوم ، که شامل بخشش بدهی های کشورهای فقیر ، امکان دسترسی به بازارها و فناوری های برابر ، مدیریت سیاسی در مورد مشارکت همه افراد یک ملت ، کمک به ازادسازی انرژی خلاق برای زمینه سازی اصلاحات سیاسی اجتماعی توسط خود مردم و ... است راهگشا باشند .
هشت هدف اصلی مذکور که تاسال 2015 برای تحقق انها برنامه ریزی شده است عبارتند از :
1.ریشه کن کردن فقر شدید و گرسنگی : ( به نصف رساندن نسبت افرادی که با روزی کمتر از یک دلار زندگی میکنند و کسانی که از گرسنگی رنج میبرند ) ، ایا خانوارها یا افراد منابع و امکانات لازم همچنین توانایی برای دستیابی به نیازهای خود را دارند ؟ ساده ترین راه اندازه گیری در این خصوص براساس درامد خانوارهاست ، و شاخص سازمان ملل درامد روزانه معادل یک دلار امریکاست حتی با این تعریف ساده و غیر علمی بیش از دوازده میلیارد انسان یعنی حدود یک پنجم مردم جهان در شرایط فقر شدید بسر میبرند ،( پروژه هزاره سوم سازمان ملل(2008a) . توجه اساسی به مسئله فقر در برنامه توسعه هزاره توجه به معنای عدم تساوی و ارتباط ان با معنای فقر است در واقع جایگاه نسبی افراد و خانوارها بسیار حائز اهمیت است زیرا سطح کلی نابرابری یک شاخص مهم از سطح رفاه میباشد ، بنابراین کاهش فقر در کشورهایی که از عدم تساوی کمتری برخوردارند سریعتر خواهد بود . هرچه سطح نابرابری کمتر باشد سهم سودهای ناشی از رشد که به اقشار کم درامد تخصیص داده می شود بیشتر خواهد بود ، بنابراین اولین هدف توسعه هزاره گره های عمیقی با برنامه های فرهنگی و حقوقی دارد و به همه کشورها برای اجرای سیاست هایی که به رشد اقتصادی و کاهش فقر موثر هستند فشار می اورند همچنین تلاش می کند در سیستم های مالی تجاری شفافیت ایجاد نماید و این سیستم ها را عاری از تبعیض و مبتنی برقانون سامان دهی نماید ( حقوق بشر روندها و نظرها) .
2.دستیابی به اموزش ابتدایی همگانی : (تضمین تکمیل دوره تحصیلات ابتدایی و دسترسی برابر به سطوح اموزشی برای همه کودکان جهان فارغ از جنسیت انها ) ، تفاوت اهمیت تحصیلات کودکان در نقاط مختلف جهان بسیار فاحش است ، به عنوان مثال در حالی که به طور متوسط حدود هشتاد درصد از کودکان کشورهای در حال توسعه در مدارس ابتدایی ثبت نام میکنند ، در کشورهای افریقایی این رقم نزدیک به پنجاه و هفت درصد است ( فقط یک نفر از هر سه کودک افریقایی اموزش های ابتدایی را میبینند) این درحالی است که فاصله طبقاتی و بخصوص جنسیت کودک نقش اصلی را در عدم اموزش او بازی میکند یعنی سه پنجم کودکانی که به مدرسه نمی روند دختران هستند و زنان سهم معادل دو سوم بزرگسالان بی سواد را دارند ،( سازمان ملل (2010d) . این هدف با هدف کاهش فقر رابطه تنگاتنگ دارد زیرا در سطوح محلی هزینه های اموزش ، ثبت نام ، لباس های فرم و ... مانع ورود کودکان به سیستم اموزش میگردد و در سطوح ملی بودجه های عمومی برای تامین اموزش های با کیفیت بسیار ناچیز میباشد و معمولا سهم فقرا کمتر از ان چیزی است که باید بدست اورند ، این درحالی است که فقیر ترین کشورها نیاز دارند به منظور فرار از فقر اموزش های اولیه را برای همه افراد تامین نمایند . با تلاش های برنامه توسعه هزاره تقریبا در تمامی مناطق جهان نرخ خالص ثبت نام گسترش چشم گیری یافته بصورتی که با توجه به رایزنی های فرهنگی بسیاری از کشورها به هدف ثبت نام در مدارس ابتدایی نزدیک تر شده اند ،( پروژه هزاره سوم سازمان ملل(2011a) .
3.تشویق مساوات بین جنسیت ها و توانمند ساختن زنان : سازمان ملل تساوی جنسیتی را به عنوان یکی از مهمترین اهداف بلند مدت خود مطرح نموده است نه تنها موضوع برابری جنسیتی به تنهایی حائز اهمیت است ، بلکه از انجا که راهی برای بدست اوردن درامدهای بالاتر ، کمک به کاهش مرگ و میر کودکان و بهبود وضعیت سلامت و افزایش بهره وری و کمک به توسعه است نیز مورد توجه است . از جمله فعالیت ها در این خصوص تقویت توانایی اقتصادی زنان به عنوان کار افرین و تولید کننده است ، همچنین فراهم کردن زمینه های افزایش مشارکت زنان در حکومت و رهبری و تصمیم گیری های مهم سیاسی ، و حمایت از حقوق بشر زنان به منظور عادلانه تر کردن مسئله توسعه است( حقوق بشر روندها و نظرها) .
4.کاهش میزان مرگ و میر کودکان (کاهش مرگ میر دوسوم کودکان زیر پنج سال )
5.بهبود بهداشت مادران ( کاهش سه چهارم مرگ میر زنان هنگام زایمان ) هر ساله بیش از ده میلیون کودک براثر بیماریهای قابل کنترل میمیرند ، این درحالی است که بیش از یک میلیون زن هرساله در هنگام زایمان و مشکلات ناشی از بارداری فوت میکنند . در کشورهای در حال توسعه تنها یک چهارم زنان باردار توسط متخصصین زنان و بهداشت معاینه میشوند ، خطر مرگ میر دختران زیر پانزده سال در هنگام زایمان پنج برابر زنانی است که دهه بیست سالگی را پشت سر گذاشته اند . کشورهای توسعه نیافته به ندرت سه درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف خدمات بهداشتی مینمایند ، علاوه براین میلیونها کودک هرساله براثر سوءتغذیه از بین میروند و کودکان بیشماری هم قربانی جنگ و شکل های شدید بهره کشی میگردند . هدف در این مرحله دسترسی کودکان به حداقل اموزش و پرورش ، تغذیه مناسب و مراقبت های بهداشتی است (کمیته FAO در خصوص ایمنی غذا(2008) ، (2010) ILO ، پروژه هزاره سوم سازمان ملل(2011) .
6.مبارزه با ویروس ایدز ، بیماری مالاریا و سایر بیماریهای خطرناک : ( متوقف کردن سیر صعودی این بیماریها و کمک فوری به کودکانی که در اثر این بیماریهای بی والدین شده اند ) این چند بیماری باعث کشته شدن تعداد زیادی از کودکان و والدین انها در سطح جهان گردیده است بیماری ایدز به تنهایی باعث مرگ میلیون ها کودک بخصوص در افریقا شده است ، این نرخ بالای بیماری سبب کشته شدن جوانان مورد نیاز ممالکی می گردد که اینده اقتصادی اجتماعی جوامعشان وابسته به انها است ، اگر به نرخ بالای ابتلا بیماری ایدز ، سل و مالاریا را هم بیافزاییم دورنما بسیار ناراحت کننده میگردد ، هرساله بیش از هشت میلیون نفر به بیماری سل مبتلا میگردند و این بیماری بیش از دو میلیون انسان را سالیانه میکشد همچنین مالاریا هر ساله بر زندگی پانصد میلیون انسان تاثیر میگذارد که یک میلیون نفر از انها را به کام مرگ میکشد (سازمان ملل 2011) .
7.تضمین پایداری محیط زیست : این هدف دارای سه مقصد مشخص و متمایز است ، تکمیل اصول توسعه پایدار در سیاست کشورها ، ممانعت از هدر رفتن منابع طبیعی ، توجه به کاهش میزان شیلا دنیا – فرسودگی خاک – تغییرات اب و هوا – وجود گازهای گلخانه ای ، که همگی از مهمترین عوامل موثر در توسعه کشورها هستند . در این زمینه تلاش میشود اصول توسعه پایدار در سیاست ها و برنامه های کشورهای جهان گنجانده شود و از تخریب منابع طبیعی جلوگیری گردد. همچنین کاهش نسبت افراد فاقد دسترسی به اب اشامیدنی سالم ، به نصف رساندن و بهبود زندگی حداقل صد میلیون ذاغه نشین از جمله زیر مجموعه های این هدف است
8.ایجاد مشارکت جهانی برای توسعه : با توجه به این هدف تلاش شده است نظام تجاری و مالی بازترو باتعهد بیشترو همچنین زمینه برای ایجاد حکومت های مطلوب در سطح ملی و بین المللی فراهم گردد . از دیگر رویکردهای این هدف رسیدگی به نیازهای ویژه کشورهای کمتر توسعه یافته و نیازهای خاص کشورهای محصور در خشکی و کشورهای کوچک جزیره ای در حال توسعه است . توجه خاص در این هدف رسیدگی به کار جوانان ، تامین دسترسی به داروهای حیاتی ، ایجاد بهره گیری از فن اوریهای جدید بویژه فن اوری اطلاعات ارتباطی و همکاری با بخش خصوصی و توجه به حذف بدهی ها و دریافت وام برای کمک به ایجاد اشتغال در کشورهای فقیر است .
بنابراین با توجه به تمام انچه بیان گردید در برنامه توسعه هزاره
•استراتژیهای کمک های دریافتی با سیاست های علیه فقر در سطح ملی کشورهای فقیر همسو و همگام شده است .
•امار جدید و تحلیل صحیح از مجموعه منابع اماری که توسط متخصصین امار ، کارشناسان یونیسف ، سازمان بهداشت جهانی ، بانک تجارت جهانی و بخش جمعیت سازمان ملل جمع اوری شده ارائه گردیده است .
• توجه ویژه به مداخلات بهداشتی کلیدی مانند ایمن سازی شامل واکسیناسیون سرخک ، استفاده از پشه بند های ضد مالاریا برای پیشگیری از ابتلا ، استفاده از مکمل ویتامین ا شده است . همچنین توجه به دو علت اصلی مرگ و میر کودکان یعنی ذات الریه و اسهال و استفاده از ابزار واکسیناسیون .
•اژانس های حمایتی به منظور دستیابی به کارایی بیشتر در مورد مسائل مربوط به بهداشت زنان ایجاد گردیده است که شامل برنامه های : بهبود وضعیت سلامت مادران ، دخالت مستقیم برای کاهش خطر مرگ دختران جوان در هنگام زایمان ، معاینه دائم زنان توسط متخصصین در زمان بارداری ، میباشد .
•فدراسیون های تعاونی در کشورهای در حال توسعه و اژانس های توسعه تعاونی در جهت ایجاد روابط متقابل بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته برای همکاری در حوزه توسعه اقتصادی راه اندازی شده است .
موارد مذکور تنها بخشی از برنامه پیچیده توسعه هزاره میباشد که با وجود نواقص اساسی میتواند راهگشای فراهم سازی زمینه های مساعد پیشرفت اکثر کشورها در چند حوزه اقتصادی اجتماعی فرهنگی باشد.
منابع :
حقوق بشر در جهان معاصر _ جمعی از نویسندگان _ چاپ اول _ تهران 1388
مداخلات بشر دوستانه از تئوری تا عمل _ سرتیپی حسین _ معاونت پژوهشهای بین الملل مرکز تحقیقات استراتژیک وابسته به مجمع تشخیص مصلحت نظام _ تهران 1386
حقوق بشر روندها و نظرها _ موسویان حسین _ مجمع تشخیص مصلحت نظام مرکز تحقیقات استراتژیک ، گروه پژوهشی مطالعات بین الملل _ تهران 1387
برگرفته از وبسایت وزین انسان شناسی و فرهنگ