کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز در دهه 80 تشکیل شد و نزدیک به 12 سال است که فعالیت می‌کند. کمیته‌های مختلفی از جمله آموزش و پژوهش، زنان و کودکان، اقلیت‌ها و حق دفاع در کمیسیون حقوق بشر کانون وکلا شکل گرفته و این کمیسیون اکنون با 19 عضو مشغول به فعالیت است.
محمد هاشمی در گفت‌وگو با خبرنگار حقوقی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با اشاره به عملکرد کمیسیون مذکور، اظهار کرد: این کمیسیون بر مبنای منشور بین‌المللی حقوق بشر در راستای پاسداری از ارزش‌ها، حقوق انسانی، اجرای عدالت و همبستگی میان نوع بشر بدون در نظر گرفتن جنس، رنگ، نژاد و مذهب به وجود آمده است.
وی ادامه داد: هدف از تشکیل کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز، آموزش و ترویج حقوق بشر برای آشنا شدن بیشتر مردم با حقوق و ارزش انسانی و نیز نظارت بر چگونگی اعمال حاکمیت قانون و پیگیری موارد نقض حقوق بشر در جامعه و در صورت لزوم انعکاس آن به مراجع مربوط در جهت احقاق حقوق تضییع شده افراد است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: با توجه به این که کانون وکلای دادگستری یک نهاد صنفی و مدنی است، باید نسبت به مسایل مورد انتظار جامعه فعالیت فکری و عملی داشته باشد. بر این اساس بود که کمیسیون‌های متعددی در کانون وکلای دادگستری مرکز به وجود آمد که یکی از این کمیسیون‌ها به مباحث مربوط به حقوق بشری می‌پردازد و تحت عنوان «کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز» فعالیت می‌کند.
وی با اشاره به این موضوع که کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز می‌تواند نسبت به آیین دادرسی، قوانین مدنی و کیفری و نیز نسبت به نظام قضایی مواضع حقوق بشری داشته باشد، ادامه داد: همان‌طور که در امور کیفری، اصل حاکمیت قانون وجود دارد و حکم، مجازات و اجرای مجازات باید به موجب قانون و در دادگاه صالحه باشد و اصل 36 قانون اساسی این موضوع را مطرح کرده، ولی متاسفانه در ماده 240 آیین دادرسی کیفری اصل حاکمیت قانون نادیده گرفته شده است. در اینجاست که کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز می‌تواند از خود حساسیت نشان دهد.
هاشمی خاطرنشان کرد: این کمیسیون در زمینه‌های حقوقی، کیفری و قضایی نقش‌های ارشادی ایفا می‌کند. البته این کمیسیون نهادی نیست که بتواند نسبت به مسایل بیرونی کانون مرکز تصمیم گیرنده باشد بلکه فقط می‌تواند نقش ارشادی ایفا کند و در ارتباط با مسایل بیرون از کانون مرکز از خود حساسیت نشان دهد. البته مسوولان کانون وکلای دادگستری مرکز نیز گرچه از استقلال کافی برخوردارند، اما نسبت به برخی از مسایل احتیاط می‌کنند و محافظه‌کار هستند.
رییس کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز با یادآوری این که نظرات اعضای کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز بیشتر جنبه مشورتی دارد، گفت: اگر اعضای این کمیسیون از توان لازم برخوردار نباشند، کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز جنبه دکوری پیدا می‌کند.
این استاد دانشگاه درباره موضوعاتی که کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز به آن می‌پردازد، گفت: بعضی از موضوعات مطرح شده در جامعه جزو وظایف صنفی و شغلی کانون وکلای دادگستری مرکز نیست بلکه جزو وظایف آرمانی کانون مرکز است که این وظیفه را کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز انجام می‌دهد.
وی با اشاره به انتخابات آینده ریاست‌جمهوری نیز ادامه داد: برگزاری انتخاباتی منصفانه به کانون وکلای دادگستری مرکز و کمیسیون حقوق بشر این کانون ارتباطی ندارد ولی موضوع انتخابات به همه انسان‌ها ارتباط دارد و از آن‌جا که آزادی، انصاف و عدالت ذهنیت فکری وکلای دادگستری است؛ بنابراین وکلای دادگستری این حق را دارند به عنوان حقوقدان نسبت به انتخابات حساسیت فکری، علمی و اخلاقی داشته باشند. بر این اساس یکی از موضوعاتی که می‌تواند در کمیسیون حقوق بشر راجع به آن بحث و گفت و گو شود، برگزاری انتخاباتی منصفانه است.
هاشمی با بیان این‌که کانون وکلای دادگستری مرکز می‌تواند از طریق کمیسیون حقوق بشر به صورت ارشادی راجع به انتخاباتی منصفانه بحث و گفت و گو کند، تصریح کرد: کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز می‌تواند به موضوع انتخابات بپردازد و چگونگی نحوه تایید صلاحیت کاندیداها را بررسی کند. همچنین این کمیسیون می‌تواند به این موضوع بپردازد که با توجه به این که کلمه انتخاب در انتخابات به کار رفته، آیا مردم آگاهی لازم را دارند تا فرد اصلح را انتخاب کنند.
رییس کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز درباره چگونگی ارتباط کمیسیون حقوق بشر با هیات مدیره کانون مرکز، اظهار کرد: هنگام طرح پیشنهادهای کمیسیون در هیات مدیره کانون یکی از اعضای کمیسیون به تشخیص کمیسیون در جلسه هیات مدیره کانون حضور می‌یابد و توضیح‌های لازم را ارایه می‌کند. همچنین هیچ یک از اعضای کمیسیون نمی‌توانند از طرف کمیسیون با رسانه‌های داخلی یا خارجی گفت‌وگو کنند یا اطلاعات مربوط به کمیسیون را در اختیار آن‌ها قرار دهند. در حقیقت گزارش عملکرد کمیسیون در نیمه اول بهمن هر سال توسط دبیر، تهیه و پس از تصویب کمیسیون به هیات مدیره کانون جهت ارایه به مجمع عمومی وکلا ارسال می‌شود.
وی با اشاره به این که کمیسیون هر هفته یک بار با حضور حداقل 6 عضو ، تشکیل جلسه می‌دهد، گفت: در کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز، ناظر موارد نقض حقوق بشر داریم که در هر جلسه وظیفه گزارش دادن موارد نقض حقوق بشر در کشور در حوزه قضایی و حقوقی و انعکاس آن به اعضای کمیسیون حقوق بشر را بر عهده دارد که اکنون این وظیفه در کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز بر عهده امیرسالار داودی است. در صورتی که در تصمیم گیری‌ها در این جلسات، اتفاق نظر حاصل نشود رای اکثریت مطلق اعضای حاضر در جلسه ملاک عمل قرار می‌گیرد.
هاشمی با بیان این که کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز متشکل از چهار عضو اعم از رییس، نایب‌رییس و دبیر و منشی است، اظهار کرد: این 4 نفر حسب رای‌گیری اعضای کمیسیون انتخاب می‌شوند. اکنون نایب رییس کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز گیتی پورفاضل، دبیر و منشی کمیسیون نیز ژینوس شریف‌رازی است.
این استاد دانشگاه با برشمردن وظایف رییس کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز، گفت: اداره جلسه‌ها، نمایندگی کمیسیون در روابط کمیسیون با کانون یا خارج از کانون به شکل مقتضی، امضای نامه‌های کمیسیون و نیز پیگیری اجرای مصوبات کمیسیون از جمله وظایف رییس کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز است. البته در صورت غیبت یا معذور بودن رییس کمیسیون حقوق بشر، نایب رییس وظایف مذکور را بر عهده دارد.
رییس کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز با اشاره به وظایف دبیر کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز، ادامه داد: تنظیم صورت جلسه‌ها، مکاتبه و پیگیری تصمیم‌های گرفته شده در جلسات کمیسیون، شرکت در دیگر کمیسیون‌هایی که به موارد مشترک با کمیسیون رسیدگی می‌کنند، هماهنگی کمیته‌ها و دریافت گزارش فعالیت آن‌ها و ارایه به کمیسیون، تهیه گزارش سه ماهه و سالانه از فعالیت‌های کمیسیون و ارایه آن به کمیسیون، اجرای وظایف رییس و نایب‌رییس در موارد احاله توسط هر یک از آن‌ها و اداره جلسات در غیاب رییس و نایب رییس از جمله وظایف دبیر کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز است.
وی درباره کمیته‌هایی که در زیر مجموعه کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز به فعالیت می‌پردازند، اظهار کرد: کمیته‌های مختلفی اعم از کمیته آموزش و پژوهش، زنان و کودکان، اقلیت‌ها و حق دفاع در کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز شکل گرفته که اساسنامه کمیسیون حقوق بشر نیز به آن پرداخته است. البته ناگفته نماند که هر کمیته به وسیله حداقل یک نفر از اعضای کمیسیون تشکیل می‌شود که از طریق این یک نفر گزارش عملکرد این کمیته‌ها به سمع و نظر کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز می‌رسد.
هاشمی درباره وظایف کمیته آموزش و پژوهش کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز، گفت: ریاست این کمیته را مجید پوراستاد بر عهده دارد. در این کمیته موضوعات مختلفی اعم از بررسی و اظهار نظر علمی پیرامون موضوع های ارجاع شده توسط کمیسیون، کوشش برای آشنایی بیشتر مردم به حقوق قانونی خود و موازین حقوق بشر با تشکیل دوره‌ها و کارگاه‌های آموزش حقوق بشر، بررسی تطبیقی قوانین و مقررات و روش‌ها و شیوه‌های قضایی موجود با موازین بین‌المللی حقوق بشر و ارایه پیشنهاد به منظور جایگزینی، تکمیل یا اصلاح قوانین و مقررات موجود به مراجع مربوط، بررسی و اظهارنظر پیرامون لایحه‌ها و طرح‌های ارایه شده از سوی دولت یا مجلس شورای اسلامی که مرتبط با موضوع‌ها و اسناد حقوق بشر است و ارایه پیشنهادهای اصولی به کمیسیون، برنامه‌ریزی جهت برگزاری جلسه‌ها و گردهمایی‌ها و همایش‌های مربوط به موضوع‌های حقوق بشر بررسی می‌شود.
این حقوقدان درباره وظایف کمیته حمایت از حقوق زنان و کودکان در کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز اظهار کرد: بررسی گزارش‌های رسیده در مورد نقض حقوق کودکان و زنان و ارایه پیشنهادها و راهکارهای مناسب به کمیسیون، کوشش در جهت ترویج و نظارت مدنی بر اجرای کنوانسیون حمایت از حقوق کودکان، تحقیق و ترویج به منظور فراهم آوردن زمینه لازم برای پیوستن به «کنوانسیون نابودی تمامی شکل‌های تبعیض علیه زنان» و سایر اسناد حقوق بشر در این زمینه و نیز کوشش برای ارتقای چگونگی اجرای اسنادی که دولت ایران در مورد حقوق زنان و کودکان به آن‌ها پیوسته و می‌خواهد بپیوندد؛ جزو وظایف کمیته حمایت از حقوق زنان و کودکان کمیسیون حقوق بشر است.
وی درباره وظایف کمیته حمایت از حقوق اقلیت‌ها در کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز نیز خاطرنشان کرد: بررسی گزارش‌ها در مورد نقض حقوق اقلیت‌های قومی، دینی، زبانی، نژادی و شناسایی موارد کلی شکستن این حقوق و ارایه پیشنهادها و راهکارهای مناسب به کمیسیون و نیز برنامه‌ریزی جهت برگزاری یا مشارکت در گردهمایی‌ها و همایش‌هایی که به منظور شناسایی و ارتقای حقوق اقلیت‌ها در چارچوب اسناد بین‌المللی مربوط تشکیل می‌شود در کمیته حمایت از حقوق اقلیت‌ها بررسی می‌شود.
هاشمی در ادامه درباره وظایف کمیته حق دفاع کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز، تصریح کرد: بررسی گزارش‌ها و شکایت‌های رسیده از سوی وکلای دادگستری یا کارآموزان در مورد نقض حق دفاع و پیگیری و ارایه پیشنهادهای مناسب به منظور احقاق یا اعاده این حقوق و برگزاری گردهمایی‌ها و همایش‌های تخصصی و بررسی و تحقیق و تفحص به منظور شناسایی علل نادیده گرفتن حق دفاع و ارایه راهکار جهت توسعه این حق و دادرسی منصفانه و نیز بررسی و پیگیری راهکارهای مناسب جهت حضور وکیل در کلیه مراحل رسیدگی و مراجع قضایی در کمیته حق دفاع کمیسیون حقوق بشر بررسی می‌شود.
رییس کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز با بیان این که هر کانونی می‌تواند در اندرون خود کمیسیون حقوق بشر داشته باشد، اظهار کرد: البته فعالیت کمیسیون کانون‌های مختلف دادگستری با هم قابل مقایسه نیست، بعضی از کمیسیون‌ها مانند کمیسیون حقوق بشر کانون کرمانشاه بسیار فعال هستند و بعضی دیگر از کمیسیون‌ها مانند کمیسیون حقوق بشر کانون ارومیه فعالیتی ندارند.
هاشمی درباره ارتباط کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز با ستاد حقوق بشر قوه قضاییه و کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران نیز، گفت: کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز با ستاد حقوق بشر قوه قضاییه ارتباطی ندارد ولی این کمیسیون با کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران ارتباط موضوعی دارد. البته کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران ارتباط بین‌المللی دارد و دارای استقلال است، اما کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز استقلال کافی را ندارد، زیرا اندرون کانون وکلای دادگستری مرکز است.
وی درباره نحوه تغییر اعضای کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز بیان کرد: هر دو سال یک‌بار اعضای کمیسیون حقوق بشر کانون مرکز با انتخاب هیات مدیره جدید کانون مرکز تغییر می‌کند. البته اعضای کمیسیون حقوق بشر یا سایر کمیسیون‌های کانون مرکز پیش از این از طریق شناخت اعضای هیات مدیره کانون مرکز از وکلای دادگستری انتخاب می‌شدند اما در حال حاضر قرار شده که از وکلای دادگستری دعوت شود تا هر کس که علاقمند به حضور در کمیسیون‌هاست درخواست خود را به کمیسیون بفرستد و در نهایت پس از بررسی و نیز بر اساس شایسته‌سالاری، اعضای کمیسیون‌ها انتخاب شوند اما با این حال اعضای کمیسیون حقوق بشر کانون‌ها توسط هیات مدیره کانون‌ها انتخاب می‌شوند.
رییس کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز در ابتدای سخنان خود به امر وکالت پرداخت و با اشاره به این که کانون وکلای دادگستری مرکز یک انجمن صنفی است، تاکید کرد: وکالت امری است
که با قضاوت و عدالت سرو کار دارد. وکلای دادگستری هم در دفاع از حقوق موکل خود از توانایی‌های علمی و تجربی بالایی برخوردار هستند و به همین دلیل گفته می‌شود که قضاوت مسیری است که با دو بال قاضی و وکیل حرکت می‌کند. بنابراین لازمه دادرسی عادلانه نیازمند وکالت شایسته در کنار قضاوت شایسته است.
هاشمی با بیان این که نهاد وکالت علاوه بر این که یک نهاد صنفی است نهادی مدنی نیز است، خاطرنشان کرد: از آن جا که وکلا مجهز به افکار و اندیشه‌های عدالت‌خواهانه هستند نمی‌توانند نسبت به مسایلی که در جامعه می‌گذرد بی‌تفاوت باشند به همین جهت نهاد وکالت به عنوان یک نهاد مدنی نسبت به مسایل جامعه موضع‌گیری دارد. کانون وکلای دادگستری نیز یک نهاد صنفی و مدنی است که نسبت به مسایل جامعه بی‌تفاوت نیست و فعالیت‌های فکری و عملی را در این زمینه‌ها داشته است و این امر را بر عهده کمیسیون‌های مختلفی از جمله کمیسیون حقوق بشر قرار داده است.
گفت‌وگو از خبرنگار حقوقی ایسنا: زهرا میرزایی