شاپور اسماعیلیان . وکیل پایه‌یک دادگستری
یکی از مباحث مطرح در تعدد مادی جرم، مصداقی است که مجموع جرایم ارتکابی در قانون، عنوان مجرمانه خاصی داشته باشد که در این صورت مطابق تبصره 2 از ماده 133 قانون جدید مجازات اسلامی، مقررات تعدد جرم، اعمال نمی‌شود و مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم می‌شود. البته مقررات قانون جدید در این زمینه نسبت به قانون فعلی تغییری نیافته است اما از آنجا که این مقررات قانونی در فرض‌های مختلف، تابع احکام خاص است این یادداشت با ذکر مثال‌هایی به این موضوع پرداخته است:
1- منظور از تعدد مادی جرم این است که شخص واحد، مرتکب اعمال مجرمانه متعدد شود که هرکدام جرم مستقلی محسوب می‌شود، بدون اینکه در هیچ‌یک از این اعمال مجرمانه حکم محکومیت قطعی درباره او صادر شده باشد. مانند ارتکاب سرقت، کلاهبرداری و خیانت در امانت و جرایم مختلف دیگر یا ارتکاب چند جرم یکسان (غیرمختلف) مثل سه فقره سرقت از نوع جیب‌زنی. در قانون جدید احکام تعدد جرایم تعزیری با برگشت به مقررات قانون مجازات عمومی سال 1352 دگرگون شده است که تفصیل موضوع به فرصت دیگری موکول می‌شود.
2- گاهی چند عمل مجرمانه ارتکابی، عنوان جزایی خاصی دارد. به‌عنوان مثال شخصی که بدون اجازه صاحب منزل وارد خانه او می‌شود (ورود به عنف به منزل غیر) و سپس با آزار و اذیت صاحبخانه (ایراد ضرب و جرح عمدی)، اموال او را می‌رباید (سرقت)، مرتکب سرقت مقرون به آزار و اذیت مصداق ماده 652 قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده شده و مطابق ماده مذکور به حداکثر مجازات مقرر قانونی (10 سال حبس و 74 ضربه شلاق) سوای مجازات جرح محکوم خواهد شد.
3- در مثال یادشده چنانچه مرتکب موفق به انجام جرم منظور خود نشود با توجه به مراحل عمل مجرمانه خاص (سرقت مقرون به آزار)، حالت‌هایی قابل بیان است که حسب مورد به مجازات مقرر تا حد عمل مادی ارتکابی محکوم خواهد شد: الف- اگر پس از ورود به منزل با قصد سرقت، در محوطه حیاط خانه دستگیر شود، عمل وی صرفا در قالب ماده 694 ق. تعزیرات (ورود به عنف به منزل غیر) قابل مجازات است و چون عملیات اجرایی جرم منظور (سرقت مقرون به آزار) آغاز نشده است از حیث شروع به ارتکاب این جرم قابل تعقیب و مجازات نیست هرچند دارای قصد مجرمانه (سوءنیت) جرم منظور بوده است. ب- چنانچه در حین آزار صاحبخانه و قبل از نیل به منظور خود یعنی سرقت به علت دخالت عامل خارج از اراده وی مثلا رسیدن فرزند صاحبخانه (به شرط وضع ید یعنی گذاشتن دست روی مال) دستگیر شود عمل وی شروع به جرم و مصداق ماده 655 قانون تعزیرات خواهد بود.
ج- اگر در فرض پیشین، بعد از برداشتن کیف پول یا ربودن مال دیگر صاحبخانه بلافاصله در راهرو خانه دستگیر شود، چون ارکان متشکله جرم کامل شده، ارتکاب سرقت مقرون به آزار محرز است و حتی پشیمانی وی و استرداد مال مسروقه بعد از تحقق جرم، مانع از تعقیب و مجازات وی نخواهد شد.
4- بنابراین در فرضی که چند عمل مجرمانه با هم، عنوان جزایی خاص دارند مرتکب در صورتی به مجازات آن جرم خاص محکوم خواهد شد که تمام ارکان تشکیل‌دهنده آن جرم محقق شده باشد.
روزنامه شرق 13/2/92