در گفتگو با دکتر مرتضی نصیری دبیرکل سابق مرکز داوری کانون وکلای دادگستری مرکز
مطرح شد
گفتگو از : مینا محمدی درج شده در هفته نامه حقوقی نقش نو
تشکیل مراکز داوری تخصصی یکی از مهمترین راهکارهای تامین امنیت قضایی در کشور ، تسریع در حل و فصل اختلافات حقوقی مردم، کاهش بار سازمان قضایی و بالاخص نظم عمومی حقوقی است در جهت تحقق این هدف قوه قضائیه با تشکیل شوراهای حل اختلاف نوعی داوری قضایی را به منظور کاهش تعداد پرونده های کم اهمیت تر حقوقی برداشته است و مراکز داوری سازمانی دیگر از قبیل مرکز داوری اتاق بازرگانی و داوری های تخصصی منطقه ای نیز به تدریج اصحاب دعوی را به ارجاع اختلافات تخصصی خود به داوری تشویق می نماید .
یکی از مسایلی که همواره مدنظر وکلای دادگستری و اصحاب دعوی بوده این است که به هر حال رای داور در اکثر موارد می بایستی توسط دادگاه تنفیذ و به موقع اجرا گذارده شود و همین امر نوعی اطاله دادرسی و نقص غرض است . با این حال به لحاظ حفظ نظم عمومی حقوقی و تامین وحدت قضایی نمی توان منکر ضرورت نظارت قضایی بر آرا داوری گردید صدور آراء داوری به گونه ای که رعایت قوانین موجد حق توسط داور شده باشد بهترین راهکار حل این مشکل است .
هدف کانون وکلای دادگستری از تشکیل مرکز داوری و استفاده از تخصص وکلای با سابقه دادگستری به عنوان داور کوششی در راستای سهولت اجرای آراء داوری است زیرا داوران منصوب این مرکز با سوابق طولانی قضایی در صدور رای خود قطعا موازین قانونی را رعایت خواهند کرد تا به سهولت آراء صادره مورد تنفیذ قضایی قرار گیرد.
وکلای دادگستری و اصحاب دعوی تشویق خواهند شد که دعاوی حقوقی پیچیده خود را به داوری مرکز داوری کانون وکلا ارجاع نمایند و در مواردی نیز که سالها است پرونده خاصی به لحاظ تشریفات قضایی منجر به صدور حکم نشده باشد فیصله دعوی را به داوری مرکز رجوع کنند.
طبیعی است ، با تشکیل مراکز داوری تخصصی متعدد در کشور ، وکلا و اصحاب دعوی پرونده های صرفا تجاری خود را که واجد پیچیدگی های خاص قضایی نیست به مرکز داوری اتاق بازرگانی ارجاع خواهند نمود تا به دعاوی مذکور در محدوده موازین بازرگانی رسیدگی شود به همین ملاحظه نوعی همکاری بین مرکز داوری اتاق بازرگانی و مرکز داوری کانون وکلا نیز مطلوب و حتی ضروری است .
در همین زمینه و در ادامه چهار گفتگوی قبلی در شماره های پیشین هفته نامه نقش نو که به امر داوری پرداختیم با آقای دکتر مرتضی نصیری دبیرکل مرکز داوری کانون وکلای دادگستری مرکز و همچنین با آقای بهزاد قوامی رئیس دبیرخانه این مرکز گفتگویی انجام داده ایم که به شرح ذیل است :
آقای دکترنصیری فرهنگ داوری در ایران وجود دارد ؟
معتقدم در ایران از نظر تاریخی و فرهنگی داوری وجود دارد . کدخدامنشی و ریش سفیدی و میانجیگری را از مصادیق داوری است که در جامعه ما از قدیم الایام وجود دارد بحث این است چرا مردم به داوری اعتماد نمی کنند دعاوی را به داور نمی سپارند .
پس به نظر شما چرا مردم به داوری اعتماد ندارند؟
به نظرم اگر به طور خلاصه دلیلش را از من بخواهید اعمال نفوذ در انتخاب داورها در مراجع داوری است مردم فکر می کنند وقتی اعمال نفوذ در تعیین داور انجام می پذیرد پس نتیجه داوری نیز مشخص خواهد بود به همین منظور برای رفع اختلافات خود به دادگاه ها مراجعه می نمایند . اعمال نفوذ در تعیین داور در دادگاه ها در مرکز داوری اتاق بازرگانی و همچنین در مرکز داوری کانون وکلا اتفاق می افتد . در مرکز داوری کانون وکلا نیز برخی از اعضای هیات مدیره ها در تعیین داور نقش دارند و اعمال نفوذ می کنند . پس متاسفانه مهمترین دلیل اعتماد نکردن مردم به داوری بر عهده دستگاه هایی است که امر داوری را به صورت سازمانی در کشور پوشش می دهند . حدود 10 سال است مرکز داوری کانون وکلا را راه اندازی نمودیم و می توانم به جرات بگویم اساسنامه و آیین نامه این مرکز با بهترین سیستم های داوری و مقبولیت عمومی تدوین شده است ولی از ابتدا مشکل اعمال نفوذ وجود داشت . از اول قرار بود لیست داورهای مورد اعتماد مرکز داوری را معین کنیم و بعد اعلام نماییم و مردم بدانند چه کسانی ممکن است داور آنها باشند و وکلا نیز اطلاع پیدا کنند و حتی اگر به شخصی در لیست اعتراض دارند اعتراض خود را اعلام نمایند که متاسفانه کسی علاقه به انجام این کار نداشت و دلیلش این است وقتی بر سر کاری می نشینیم حق را برای خود داریم که از خودمان نفوذی در کار داشته باشم و این متاسفانه همانطور که عرض کردم از ابتدا وجود داشته است و حتی یکی از اعضای هیات مدیره خودش رسیدگی داوری قبول کرده بود بدون اطلاع به هیات امنا و ما اعتراض نمودیم ولی به هر حال تصمیم با هیات مدیره کانون است .
آقای دکتر در مراکز دیگر داوری وضعیت چگونه است ؟
در مرکز داوری اتاق نیز درست همین وضعیت شاید به طور بدتر وجود دارد و تعیین داورمشخص نیست و معمولا تعیین داور و کارشناس بر اساس اعمال نفوذ است .
دادگاه ها نیز در تعیین داور همین کار رامی کنند البته شاید سوء نیتی وجود نداشته باشد ولی به هر حال این اتفاق می افتد البته این موضوع به دستگاه های داوری بر می گردد که اعمال نفوذ را حق خود می دانند .
آیا در مراجع بین المللی نیز این مشکل وجود دارد؟
در مراجع بین المللی نیز این قضیه وجود دارد اشخاص نه بر اساس صلاحیتشان بلکه بر اساس بند و بست هایی داور تعیین می نمایند در ICC هم همینطور است و همین جریان اتفاق می افتد .
راهکار چیست ؟
فرهنگ داوری را داریم باید فرهنگ دستگاه هایی که برای امر داوری اقدام می نمایند را اصلاح کنیم و مقامات و مسئولینی را انتخاب نماییم که از ضوابط عینی استفاده می نمایند و خودشان مداخله مستقیم در امر داوری نمی کنند آن وقت کم کم مردم به داوری اعتماد خواهند کرد و عقلانی این است که وقتی فضای سالمی ببینند برای اینکه سالها برای رفع اختلافشان در دادگاه ها باشند به داوری مراجعه نمایند و در زمان کمتر و هزینه کمتر برای رفع اختلاف تلاش نمایند .
دیگر چه ایراداتی در نظام داوری ما وجود دارد؟
یکی دیگر از مواردی که برای سازش انجام نمی شود عدم اجرای قوانین توسط دادگاه ها است . سازش مرحله اول رسیدگی قضایی است . یعنی قاضی دادگاه باید موضوع دعوا را به میانجی و یا کارشناس و یا گزارشگر بدهد وتا قبل از رسیدگی قضایی آن گزارش به قاضی و طرفین ارائه گردد . درصد بسیاری از شکایت ها در دادگاه به این طریق وارد رسیدگی قضایی نخواهد شد . تکلیف سازش جزء وظایف دعاوی حقوق می باشد . خیلی از مواقع چنین گزارش هایی باعث می شود طرفین پس از فهم موضوع حقوقی خود به تفاهم انجام و اختلاف از چرخه دادگستری خارج گردد. شخص وقتی متوجه می شود ادعای بی اساسی طرح نموده است اگر سوء نیت نباشد تفاهم می کند . در این خصوص وکلا نیز متضرر نخواهند شد . وکلای دادگستری نیز همیشه در ابتدای راه به دنبال این خواهند بود که اگر راهی باشد بتوانند موضوع را به تفاهم طرفین به پایان رسانند و حق الوکاله خود را نیز بر اسا قرارداد خود دریافت نمایند .
در اکثر کشور ها قانون اصلاح پاره ای از مواد قانون آیین دادرسی وجود دارد و تصور هم نمی کنم نسخ شدهخ باشد و دادگاه بعد از مدتی که به پرونده رسیدگی می کند و دعوا به نتیجه نمی رسد موضوع را به داوری ارجاع می دهددر آمرکا بعد از پنج سال اگر دعوایی به هر دلیلی به نتیجه نرسد و رای صادر نشود به داوری ارجاع می شود .
برای داوری عملاً قوه قضاییه باید همکاری نماید یعنی قانونی به صراحت دادگاه ها را ملزم به ارجاع دعاوی به داوری نماید و انجام این کار هم مستلزم این است که دادگستری واقعاً دستگاه مستقل داوری را تشکیل دهد نه اینکهع داورها از مدیران دفاتر و یا شاید بازنشسته ها و... غیره باشد البته شاید بازنشسته ها برا این امر خوب باشند ولی سیستم داوری قضایی و قانونی را احتیاج داریم .
در انتخاب داور هم نباید اعمال نفوذ شود و کمکم فرهنگ سالم داوری در جامعه محقق شود جلب اعتمادمردم شود تا بار بزرگی از دوش دادگستری برداشته شود پس داوری قضایی خواهیم داشت و یک سری مراکز داوری مثل کانون های وکلا و اتاق بازرگانی و حتی دفاتر وکالتی که داوری را ترویج می دهند .
دادگستری چه کمکی می تواند به داور کند؟
مثل برخی دیگر از قوانین که به طور مطلق اجرا نمی شوند در داوری نیز در خصوص ابطال رای داوری را داریم ولی به صورت نامحدود اجرا می شود رای داوری هیچگاه قطعی نمی شود . در دادگستری مسایل زیر مورد بحث است :
1- مساله اختیارات دادگاه در ابطال داوری که تعریف درستی از آن نشده است.
2- قانون آیین دادرسی ما داوری سازمانی را نپذیرفته و همیشه از داور صحبت نموده است.
3- قضات دوست دارند دامنه اختیاراتشان وسیع باشد و در آراء داوری وارد رسیدگی ماهوی می شوندو رای داوری را از قابل اجرا بودن خارج می نمایند و البته این سلیقه قضایی است که بسیاری از قضات این کار را نمی کنند .
4- اصلاح قانون آیین دادرسی داشته باشم مساله تشریفات داوری است ابلاغ تصمیمات داور تابع تشریفات آیین دادرسی باشد و ابلاغ باید از طریق دادگستری انجام پذیرد .
آقای دکتر اطلاع دارید لایحه داوری در حال تدوین است و مراحل انتهایی خود را می گذراند ؟
بله - قانون تجارت دو بار در سالهای مختلف به مجلس رفت و در کمیسیون های مجلس دفن گردید قانون جدید تجارت 15 سال است در آنجا مانده شده است . لایحه داوری نیز شبیه تجارت آنقدر می گذرد تا در کمیسیون قوانین مجلس دفن گردد . به نظر بنده قانون داوری خوب است دارای ایراداتی است که می بایست برای آن اصلاحیه نوشته می شد و به مجلس ارسال می شد مطمئناً در مجلس هم در کمترین زمان تصویب می گردید و قابلیت استفاده را داشت ولی به هر حال امیدوارم لایحه داوری سریع و بادقت بالا به نتیجه برسد .
آقای دکتر عده ای معتقدند مرکز داوری کانون جزء وظایف ذاتی کانون نیست ؟
اتفاقاً می خواهم عرض کنم بهترین افراد برای داوری وکلای دادگستری هستند زیرا اگر به عنوان داور تعیین شوند نمی توانند از اصول انضباطی خودخارج شوند زیرا سوکند یاد کرده اند و اگر از اصول خود خارجح شوند مراجع انتظامی کانون ها به تخلفات آنها رسیدگی می کنند پس مردم می توانند اعتماد بیشتری به وکلای دادگستری در امر داوری داشته باشند . و حتماً می تواند از وظایف ذاتی کانون وکلا باشد .
آقای دکتر نصیری استقبال وکلا از مرکزداوری کانون چگونه بوده است ؟
استقبال خوبی نیست . وکلا نیز این اعمال نفوذهای افراد را برای رجوع به داوری کانون بهانه می کنند و به مرکز داوری مراجعه نمی نماند.
آقای قوامی دبیر مرکز گفتند حدود 30 درصد از وکلا در قرادادهایشان به مرکز داوری کانون را داور قرار می دهند ؟
مدت بسیار زیادی است که ما برای هیات امنا دعوت نشده ایم و هیات امنا تشکیل نشده است .
آقای دکتر به نظر می رسد کمیسیون داوری وجهه بهتری نسبت به مرکز داوری داشته باشد زیرا در بسیاری از قراردادهای وکلا با موکلینشان کمیسیون داوری را داور قرار می دهند ؟
بله اینجانب نیز با این مطلب موافقم . اعضای کمیسیون داوری از افراد بسیار خوبی هستند و اعتماد وکلا را بیشتر جلب کرده اند .
آقای دکتر شما دبیرکل مرکز داوری کانون هستید؟
اینجانب دبیرکل مرکز داوری کانون وکلا نیستم یک سال پیش به دلیل مطالبی که در ابتدای این صحبت عرض کردم نامه ای به هیات مدیره نوشته ام و دبیرکلی مرکز را رد کرده ام و اگر نام من را در جلوی درب کانون در بنر ها به عنوان دبیرکل نوشته اند مخالف این کار هستم و حتماً پی گیری خواهم نمود.
در اساسنامه مرکز داوری کانون وکلا آمده است هیات امنا داورها را تعیین و تصویب می کنند و بعد باید به روزنامه بفرستند تا وکلا و مردم متوجه بشوند و داور هم باید با رای مخفی هیات امنا انتخاب شود . عملاً این کار انجام نمی پذیرد و یا اینکه وقتی فردی به ما درخواست نداده است که داور شود چرا ما به زور باید بگوییم این داوری را شما انجام دهید . می گویند این شخص آدم علمی و مهمی است من هم این موضوع را قبول دارم ولی وقتی این شخص مهم به ما درخواست نداده است که داور باشد و در لیست داوران ما قرار گیرد به زور می خواهند او را داور پرونده ای قرار دهند و یا اینکه ما از هزینه داور ده تا بیست درصد را که در اختیار هیات امنا است برای کانون دریافت می کنیم فکر می کنم در سال گذشته بیشتر از بیست میلیون تومان برای کانون درآمد داشته ایم ولی کانون حتی یک اتاق مناسب و به طور ثابت در اختیار ما قرار نداده است و حتی کارمندی را برای این مرکز در نظر نگرفته است .
آقای دکترصحبت آخر؟
تاکید می کنم اینجانب دبیرکل مرکز داوری کانون وکلا نیستم . این دستگاه های داوری فساد را به وجود آورده اند و اعتماد را از بین برده اند ولی مردم ما مردم مسالمت آمیزی هستند و فرهنگ داوری را نیز دارند .
آقای بهزاد قوامی دبیر مرکز داوری کانون وکلای دادگستری با اشاره به اینکه آقای دکتر مرتضی نصیری بنیانگذار و موسس مرکز داوری کانون وکلا بوده است و با اهتمام ایشان اساسنامه مرکز داوری کانون نوشته شده است و در حال حاضر نیز دبیرکل مرکز داوری می باشد به سوالات ما پاسخ دادند که به شرح زیر است :
آقای قوامی این مرکز چه مدت است فعالیت خود را آغاز نمود ه است ؟
این مرکز با اهتمام دکتر مرتضی نصیری و با تصویب هیات مدیره کانون وکلای دادگستری مرکز در سال 1386 شروع به فعالیت نموده است . اساسنامه و مقررات داوری مرکز به وسیله تیمی از وکلای صاحب نام در زمینه داوری وبا هدایت دکتر نصیری که از سرمایه های علمی کشورهستند تنظیم و جزء بهترین مقررات داوری سازمانی دنیا می باشد .
آقای قوامی استقبال وکلای دادگستری از مرکز داوری چگونه بوده است ؟
مشاهدات من در مرکز از زمان تاسیس تا کنون نشان می دهدخوشبختانه مرکز مورد اعتماد و اقبال وکلای دادگستری و اصحاب دعوی قرار گرفته و توفیق نسبی در این زمینه حاصل شده است به نحوی که تقریبا غالب پرونده های مرکز اختلافاتی هستند که به وسیله همکاران وکیل به مرکرارجاع شده اند. برداشت بنده این است که درصد قابل توجهی از وکلا در قرادادهایی که برای موکلین تنظیم می کنند مرکز داوری کانون را داور تعیین می نمایند .البته با توجه به نو پا بودن مرکز و مشکلات داوری در نظام حقوقی کشور هنوز راه زیادی تا رسیدن به وضعیت مطلوب پیش رو داریم.
اطلاع رسانی از فهرست داوران نمی شود ؟
ببینید فهرست داوران مرکز در سایت کانون وکلای داد گستری مرکز در لینک مرکز داوری در دسترس است.البته این لیست مربوط به چند سال قبل است و هنوز به روز نشده .علت هم این است که لیست داوران مرکز علاوه بر تصویب در هیات امنای مرکر باید به تصویب هیات مدیره کانون هم برسد که بدیهی است با توجه حساسیت کار و لزوم احراز صلاحیت تحصصی متقاضیان مقداری زمان بر خواهد بود.استحضار دارید که داوران مرکز علاوه بر اینکه باید دارای شرایط عضویت در هیات مدیره کانون وکلای دادگستری باشند الزاما باید در موضوع اعلام شده نیز تخصص کافی برخوردار باشند.قبلا عرض کردم که داوران مرکز در رشته های تخصص تقسیم بندی می شوند.
اعضای هیات امنا چه کسانی می باشند و چگونه داور را انتخاب می نمایند ؟
هیات امنای مرکز به وسیله هیات مدیره کانون که منتخب و مورد وثوق جامعه وکالت و نظام قضایی کشور هستنداز بین وکلای فرهیخته ومتخصص و صاحب نام در امر داوری اتخاب میگردند.نکته بسیار مهمی که در سازمان مرکز داوری مورد توجه قرار گرفته دقت در انتخاب داوران صلاحیتدار و بی طرف به وسیله هیات امنای مرکز داوری است که مشتمل بر 5 نفر از وکلای مورد اعتماد جامعه وکالت با ریاست رئیس هیات مدیره کانون می باشد . واقعیت این است که هر مرکز داوری که انتظار داشته باشد اصحاب دعوی با تراضی دعاوی خود را بدان ارجاع نمایند می بایستی در انتخابات داوران با منتهای بی طرفی و صرفا بر اساس صلاحیت تخصصی آنان اقدام نماید. در تنظیم اساسنامه مرکز از سه طریق حصول این منظور مدنظر قرار گرفته است اولا- دعاوی به رشته های تخصصی تقسیم گردیده اند تا هر دعوایی بر اساس سوابق تجربی و تخصصی داوران به آنها ارجاع گردد. ثانیا فهرستی از داوران متخصصی در رشته های مختلف از پیش فراهم شده و نام آنان در اختیار عموم مراجعین قرارمی گیرد این فهرست گاه به گاه با حذف بعضی از نام ها و درج اشخاص جدید توسط هیات امنا مورد تجدید نظر قرار می گیرد ولی هیات امنا نمی تواند داورانی را خارج از کسانی که نامشان در فهرست درج شده است تعیین نماید. ثالثا - پس از وصول درخواست تعیین داور هیات امنا که اعضا آن از حقوقدانان مورد اعتماد جامعه می باشند با بررسی صلاحیت داوران در خصوص صلاحیت اشخاص بررسی نموده و یک نفر را از بین فهرست داوران تعیین می نمایند با توجه به اینکه همه داوران تخصصی از بین وکلائی که لااقل صلاحیت انتخاب شدن به عضویت هیات مدیره کانون را دارند انتخاب شده اند می توان اطمینان حاصل گرد که آراء داوری صادره توسط مرکز کمتر در مظان ایرادات شکلی و قانونی قرار گیرد و مشکل عدم تنفیذ رای توسط مرجع قضایی نیز به حداقل کاهش یابد.البته شایان ذکر است بر اساس مقررات مرکر این امکان وجود دارد که متقاضیان خود راسا و با توافق داور خود را از لیست داوران مرکز اتخاب کنند که این موضوع نیز نقطه قوت مرکز است.
تشریفات قانونی داوری در این مرکز به عهده چه کسی است ؟
دبیرخانه مرکز داوری علاوه بر انجام امور اداری به عنوان مشاور داور بررعایت موازین داوری و تشریفات قانونی در خصوص دعوت اصحاب دعوی و رسیدگی وابلاغ رای داوری نظارت دارد. در واقع دبیرخانه مرکز داوری بار اصلی انجام تشریفات اداری و ابلاغ و رعایت موازین قانونی را به عهده خواهد گرفت. به منظور کاهش هزینه های داوری مرکز داوری علاوه بر حق داوری مقرر قانونی از اصحاب دعوی مبالغی تحت عنوان هزینه های اداری داوری دریافت نمی نماید .هزینه های اداری مرکز صرفا با توافق با داوران و براساس مصوبه هیات امنا در هر مورد از حق داوری کسر و به صندوق کانون واریز می گردد.
آیا مرکز داوری مورد استقبال عمومی قرار گرفته است ؟
به نظر بنده در خصوص فعالیتهای مراکز داوری سازمانی بخصوص مرکز داوری کانون اطلاع رسانی مطلوبی انجام نشده و همین موضوع در عدم اقبال عمومی به داوری بسیار موثر بوده است.البته طبیعی است همه این راهکارها موقعی موجب گسترش روز افزون کار مرکز داوری و کاهش بار دعاوی حقوقی در سازمان قضایی ( که هدف اصلی تشکیل مرکز است ) خواهد گردید که وجدان عمومی جامعه در عمل شاهد نتیجه مطلوب رسیدگی پرونده های ارجاع شده به مرکز باشند .چنین توفیقی نیازمندنظارت مستمر بر کار مراکز داوری است . به تعبیر دیگر وکلا و اصحاب دعوی با مراجعه دعاوی خود به مرکز می توانند در خصوص طرز کار این مرکز در آِینده قضاوت کنند و مشکلات و نارسائی های احتمالی را با رهنمود های انتقادی خود حل کنند.
وجه تمایز مرکز داوری اتاق بازرگانی با مرکز داوری کانون وکلا در چیست ؟
مهم ترین وجه تمایز این است که در مرکز داوری اتاق بازرگانی دبیرکل مرکز داور را انتخاب می نماید ولی در مرکز داوری کانون وکلا اگر طرفین داور را تعیین نکنند هیات امنا داور را انتخاب می نماید.بدیهی است انتخاب داور توسط گروهی از دانشمندان حقوق احنمال خطا را به حداقل کاهش می دهد.به علاوه داوران مرکز داوری کانون از دو فیلتر هیات امنامرکزو هیات مدیره کانون عبور می کنند و همین امر موجب می شود به لحاظ تجربه قضایی و دانش حقوقی و تخصص داوری سرآمد باشند که این خصیصه صحت و سلامت رسیدگی داوری را تضمین می کند.
هزینه داوری به چه نحو است ؟
هزینه داوری مطابق تعرفه ای است که در چارچوب آیین نامه اجرایی به تصویب رئیس قوه قضاییه رسیده است .
صحبت دیگری در خصوص مرکز داوری کانون وکلا دارید ؟
بله طرحی داریم که مرکز داوری کانون وکلا رابه موسسه داوری مستقل زیر نظرکانون تبدیل کنیم. طرحی مشابه دانشکده علمی کاربردی کانون که البته منتظرتصویب لایحه جامع داوری هستیم تا تصمیم بگیریم .